Studies van een staande oude man en drie andere figuren

Auteur: Surya Stemerding

Deze tekening beschouwde Hirst (1965) een voorstudie door Sebastiano del Piombo voor een detail in het fresco De visitatie (1540-1550) in de Santa Maria della Pace in Rome. Van deze schildering zijn enkel nog fragmenten bewaard gebleven. Wel is de complete compositie van het fresco bekend van een contemporaine prent naar het verloren modello.^[1] Volgens Hirst zou de centrale figuur in de tekening een ongebruikt eerste idee zijn voor de figuur van Zacharias, rechts in de achtergrond van het fresco.

Luijten (1990) meende dat de getekende figuur nauwer verwant zou kunnen zijn aan de figuur van Zacharias in profiel in een andere versie van De visitatie in Parijs.^[2] Het Rotterdamse blad was volgens hem dan ook geen voortekening in de gangbare zin, maar een voorstudie van achtergrondfiguren die daarvoor gediend zouden kunnen hebben maar uiteindelijk niet werden gebruikt.

Op basis van stilistische kenmerken veronderstelde Joannides (2008) een datering rond 1520, terwijl Pouncey (1962) een uiterste datering van 1530 opperde.^[3] De frontaliteit van de centrale figuur past echter beter bij de stijl van Sebastiano’s late jaren, terwijl de diagonaal aangebrachte parallelle arceringen voor de schaduwing karakteristiek zijn voor diens gehele getekende oeuvre. De datering blijft dus onzeker.

De voorstelling en het aantal uitgebeelde figuren worden uiteenlopend geïnterpreteerd. Het is niet duidelijk of er sprake is van een combinatie van losse studies voor individuele figuren^[4] of van een voorstudie voor een compositie van een groep van drie tot vijf figuren in interactie.^[5] De linker figuur, half verscholen achter de voorste, lijkt zittend te zijn weergegeven, met een ontbloot rechterbeen dat naar voren steekt. Joannides (2008) opperde dat het om een vrouw gaat, waarbij hij wees op de pose en de ontblote borst. Luijten (1990) merkte de onnatuurlijke plaatsing van het hoofd op de schouders op, die de invloed van Michelangelo (1475-1564) verraadt. De hogergeplaatste, wegkijkende figuur rechts staat ogenschijnlijk niet in relatie tot de andere figuren. Hij is groter van proportie, is voornamelijk vanaf de schouders weergegeven en lijkt derhalve eerder een losstaande studie dan onderdeel van een compositie. De geschetste vorm boven de linkerschouder van de centrale figuur zou de linkerhand kunnen zijn van de meest linker figuur, maar kan ook het achterhoofd zijn van een schetsmatig getekende man in verloren profiel. Die zou dan een voor hem staande, ten halve lijve geschetste figuur omarmen, mogelijk een kind. Opvallend is dat diens hoofd in eenzelfde naar links afgewende positie staat als dat van de linkerfiguur. Vooralsnog blijft deze tekening derhalve raadselachtig.