Madonna met Christuskind

Auteur: Albert Elen

Giovanni Bellini staat bekend als de meester van de madonna’s, meestal voorgesteld met het Christuskind in haar armen. Er zijn er tientallen van zijn hand bewaard gebleven. Dit in de vroege noordelijke schilderkunst geïntroduceerde beeldtype, sterk samenhangend met de portretschilderkunst, werd in de tweede helft van de vijftiende eeuw - de vroege Italiaanse renaissance - zeer populair in Italië. Zij is meestal ten halve lijve uitgebeeld, geplaatst achter een borstwering, met of zonder landschappelijke achtergrond of wolkenlucht, soms afgezet tegen een gordijn of een opgehangen doek van gedecoreerd linnen of brokaat. In tegenstellig tot Bellini’s grote altaarstukken met tronende Maria’s omringd door heiligen (sacra conversazioni) - vaak nog op hun oorspronkelijke plaats in Venetiaanse kerken - zijn de madonna’s met alleen het Christuskind merendeels van een handzaam formaat. Bij de productie van deze, voor de particuliere markt bestemde, devotiestukken werd de kunstenaar geassisteerd door ateliermedewerkers, reden waarom vele ‘Bellineske’ madonna’s niet als eigenhandig maar als atelierwerk worden beschouwd.

Deze kleine schets, in de inventaris van de Collectie Koenigs beschreven als uit de school van Padua, staat in verband met een gesigneerd schilderij van Bellini uit omstreeks 1489, nu in Pasadena, zoals door Valentiner (1934) als eerste werd opgemerkt.^[1] Met uitzondering van Tietze-Conrat (1944) accepteren de meeste auteurs de tekening als eigenhandig werk van Bellini. Heinemann (1962) beschouwde deze als voortekening voor het schilderij, Gibbons (1976) bestempelde haar als de enige eigenhandige tekening van Bellini die duidelijk in verband staat met een schilderij; de basale voortekening vormde voldoende aanwijzing voor een assistent om de eerste opzet te kunnen schilderen.

De tekening is waarschijnlijk later uit een groter blad met soortelijke voorstellingen uitgesneden en de bovenhoeken zijn daarbij onzorgvuldig afgeschuind. De twee figuren staan achter een met een dubbele penstreek aangeduide borstwering. Net als in het schilderij is de achtergrond leeg gelaten. Beide figuren zijn met diagonale arceringen tegen de neutrale achtergrond afgezet, met extra schaduwing rechts van hun hoofden. Een karakteristiek detail dat de toeschrijving aan Bellini onderstreept, is de uitbeelding van de mond en kin van het Christuskind met twee korte streepjes.^[2] Men kan zich voorstellen dat de meester tientallen van dergelijke snelle schetsjes heeft gemaakt, als een staalkaart van variaties op dit zeer populaire beeldthema. Van dat werkmateriaal is helaas maar weinig bewaard gebleven.