De Heilige Familie met Elisabeth en de kleine Johannes

Auteur: Klazina Botke

De in Venetië geboren kunstenaar Giovanni Battista Franco, ook bekend onder zijn bijnaam Il Semolei, werkte lange tijd in Rome, waar hij zich vooral op het kopiëren van werken van Michelangelo (1475-1564) en het tekenen van antiquiteiten toelegde.^[1] Behalve een goed tekenaar was Franco ook een bekwaam schilder en prentkunstenaar, en maakte vaak etsen of gravures naar zijn eigen ontwerpen. In 1536 trad hij in dienst van hertog Cosimo I de’ Medici (1519-1574) in Florence. Terwijl hij zijn contacten in Rome bleef onderhouden, werkte hij in de tweede helft van de jaren 1540 voornamelijk in Urbino, waar hij voor hertog Guidobaldo II della Rovere (1514-1574) opdrachten voor de kathedraal maakte en ontwerpen voor majolica. Al tijdens zijn leven werd hij geroemd om zijn levendige en verfijnde tekenstijl.

Deze tekening is even subtiel als zelfverzekerd neergezet, met vloeiende lijnen in pen en lichtbruine inkt, Franco’s favoriete techniek. Felton Gibbons prees de delicate uitvoering en lichtheid van de voorstelling, met zacht in elkaar grijpende ronde lijnen die kenmerkend zijn voor Franco’s werk.^[2] Diezelfde delicate stijl is zichtbaar in een tekening in Princeton uit 1552-1555 die, net als onze tekening, uit de collectie van graaf Moritz van Fries (1777-1826) afkomstig is.^[3] Anne Varick Lauder plaatst de Rotterdamse tekening echter iets vroeger in Franco’s carrière, rond het einde van de jaren 1530, toen de kunstenaar nog in Florence werkte.^[4]

De studie is volgens Lauder een van de tien tekeningen en twee gravures die Franco met voorstellingen van de Heilige Familie en de kleine Johannes de Doper maakte. De bladen bevinden zich onder andere in Parijs, Oxford en Wenen.^[5] In onze studie zien we Maria met het Christuskind, achter haar Jozef en de heilige Elisabeth en linksvoor de kleine Johannes. Maria is bezig Christus teder in een doek te wikkelen, terwijl Johannes zijn handjes uitstrekt en de stof probeert vast te pakken. Het motief van de omhooggehouden doek is ook terug te vinden in Franco’s tekeningen in Parijs.^[6] Op de voorgrond ligt een omgevallen kapiteel, zowel symbool voor de wedergeboorte van de klassieke oudheid, als de relatie tussen de oudheid en het christendom; met de geboorte van Christus kwam een einde aan het klassieke verleden en brak een nieuwe tijd aan.^[7] De toevoeging van dit detail kwam misschien mede voort uit Franco’s grote belangstelling voor antiquiteiten tijdens zijn verblijf in Rome.