Studie naar een Romeins beeld van Apollo

Auteur: Klazina Botke

Deze pen- en inktstudie is getekend naar een Romeins beeld uit de tweede eeuw. De marmeren sculptuur zelf, hier voor het eerst verbonden aan deze tekening, is in een Amerikaanse privécollectie terechtgekomen (afb.).^[1] Het beeld, waarvan het hoofd en de twee armen missen, stelt de god Apollo voor. Zijn chlamys, een schoudermantel voor reizigers, is met een kledingspeld bij zijn rechterschouder vastgezet. In de tekening zijn de benen maar gedeeltelijk weergegeven. De aanzet van de boomstam, door de beeldhouwer toegevoegd om de figuur te ondersteunen, is in de tekening met een enkele lijn aangegeven. Alleen de plooien van de chlamys wijken in de getekende studie iets van het origineel af.

In Europa begon de herontdekking van de klassieke cultuur, en daarmee de belangstelling voor de overblijfselen van de Grieks-Romeinse beschaving, rond het begin van de vijftiende eeuw. De Italiaanse historicus Flavio Biondo (1392-1463) schreef in 1444-1448 de eerste systematische gids over de ruïnes en topografie van het klassieke Rome.^[2] Het was de tijd waarin grote opgravingsprojecten in en rond de stad werden gestart. Paus Julius II (1443-1513) installeerde de mooiste stukken op de binnenplaats van het Vaticaan, waaronder de in perfecte staat verkerende Apollo van Belvedère (opgegraven in 1489) en de nu wereldberoemde Laocoön-groep (opgegraven in 1506).^[3] Kunstenaars zagen in deze sculpturen een harmonie, symmetrie en fysieke perfectie die zij in hun eigen werk ook trachtten na te streven. De klassieke beelden, en fragmenten ervan, werden daarom gretig gekopieerd, vaak naar het origineel, maar soms ook naar tekeningen of prenten van andere meesters.

In stijl en onderwerp lijkt onze tekening op het werk van de kunstenaar Marcantonio Raimondi (1480-voor 1534). Zijn getekende kopieën naar antieke sculpturen, waaronder het dubbelzijde blad in Florence en de studie in New York, weerspiegelen de antiquarische smaak die in Rome aan het begin van de vijftiende eeuw zo in zwang was. De kopieën laten ook zien dat kunstenaars de beelden en fragmenten nauwgezet bestudeerden.^[4] De heldere contourlijnen en het bijna grafische raster dat Marcantonio door middel van arceringen creëerde, lijkt in onze studie te zijn nagebootst, maar minder nauwkeurig uitgevoerd. Dit is ook te zien in de snelle diagonale arceringen rondom de figuur, die de rest van de mantel moeten weergegeven.

Op de achterzijde van het blad zijn vier putti getekend: twee verpozen in een berglandschap, de derde zweeft met een cornucopia (hoorn des overvloeds) in de lucht en de vierde zit op de grond met een voorwerp (of arm?) op schoot. Naast de cornucopia zijn de contouren van nog twee zittende figuren (goden?) geschetst. De lijnvoering van deze studie is ook nauw verwant aan het werk van Marcantonio, maar in vergelijking met de slapende putto in New York minder trefzeker.^[5]