Maria met Christuskind en een andere figuur

Auteur: Rhoda Eitel-Porter

Deze tekening werd aanvankelijk in 1908 door D’Achiardi gepubliceerd als een eigenhandige studie door Sebastiano del Piombo (1485-1547) voor diens schilderij Maria met Christuskind en de heiligen Jozef en Johannes de Doper en een donor, nu in de National Gallery in Londen (afb.). Charles de Tolnay was de eerste die er in zijn publicatie uit 1966 de hand van Michelangelo in herkende, al vermeldt een aantekening op het oude onderblad van de tekening dat hem dit al in 1962 mondeling door John Gere was meegedeeld. De tekening is sindsdien als een werk van Michelangelo gepubliceerd en wereldberoemd geworden.

Sebastiano was een goede vriend en protegé van Michelangelo. Naar verluidt ontving hij van de oude meester zowel voorbereidende tekeningen als kartons (op ware grootte getekende studies als voorbeeld voor het uiteindelijke werk) om naar te kunnen schilderen. Zo verstrekte Michelangelo hem onder meer de ontwerptekeningen voor een kapel in de San Pietro in Montorio te Rome, waarvoor hij in 1516 van de Florentijnse bankier Pierfrancesco Borgherini (geboren 1480) opdracht had gekregen. Wellicht houden de Rotterdamse tekening en het schilderij in Londen verband met een andere opdracht van Borgherini. In een brief van 1 maart 1517 vroeg Leonardo Sellaio, een partner van Borgherini en een vriend van Michelangelo, aan deze laatste om aan Sebastiano een karton te geven van een Maria met Christuskind en heilige Johannes de Doper, bestemd voor een schilderij voor Borgherini, dit ter vervanging van een doek door Andrea del Sarto (1486-1531) waar Borgherini niet tevreden over was.^[1] Een recente opname met een infraroodcamera van Sebastiano’s schilderij wijst uit dat het werk uit 1517 dateert en gesigneerd is met de letter ‘S’ op de stoel van Maria, onder Jezus’ voet, en dit dus zeer waarschijnlijk het bewuste schilderij is.^[2] De man in een portret in San Diego^[3] vertoont enige gelijkenis met de knielende donor in het schilderij en verbeeldt dus wellicht ook Borgherini.

Het is niet bekend of Sebastiano inderdaad een voltooid karton van Michelangelo ontving. Maar in deze levendige schets komt de houding van de zittende Maria wel sterk overeen met die in het schilderij: haar benen naar rechts gedraaid en het gebogen hoofd naar de andere kant gewend, ogenschijnlijk naar een andere figuur, vermoedelijk de donor. Dit geldt ook voor het beweeglijke Christuskind dat bijna van haar schoot springt. Beide scènes spelen zich af in een interieur met een zwaar gordijn. Hoewel het schilderij ook de heiligen Johannes de Doper en Jozef afbeeldt, blijkt uit een infraroodopname dat het paneel een stukje naar rechts is uitgebreid en dat het formaat oorspronkelijk dus dichter in de buurt kwam van dat van de Rotterdamse tekening.^[4] De tekening toont Maria met haar rechterhand hoog boven het hoofd van de donor geheven, bijna alsof ze hem een lauwerkrans opzet. Dit gebaar is mogelijk geïnspireerd op Rafaëls Heilige Familie van Loreto (omstreeks 1513), waarvan de vroegste versie zich in Chantilly bevindt,^[5] en waarin Maria een dunne sluier ophoudt.

Michael Hirst deed een opmerkelijke observatie die mogelijk naar de latere geschiedenis van de tekening, of een afgeleide ervan, verwijst, namelijk dat het basisontwerp en zeker de houding van het Christuskind terug te zien zijn in de Heilige Familie die Del Sarto omstreeks 1528 voor Giovanni Borgherini, Pierfrancesco’s broer, schilderde, een werk dat zich nu in New York bevindt.^[6]