De vondst van Mozes

Auteur: Rosie Razzall

Deze tekening maakte deel uit van een door Francesco II D’Adda gecompileerd album met Venetiaanse tekeningen dat in 1926 werd aangekocht door Franz Koenigs.^[1] In de D’Adda inventaris was de tekening toegeschreven aan de school van Paolo Veronese (1528-1588), maar kort nadat het werk in handen kwam van Koenigs, werd dit veranderd in Palma Giovane (ca. 1550-1628). Aikema/Meijer waren de eersten die het blad aan Zelotti toeschreven^[2] en werden daarin gesteund door Brugnolo Meloncelli.^[3] Toch zijn er maar heel weinig tekeningen van Zelotti bewaard gebleven waarmee het blad stilistisch vergeleken kan worden. Bekend is wel dat Zelotti samen met Veronese aan fresco’s in Venetië en Castelfranco werkte. De tekening werd aanvankelijk geïdentificeerd als de vondst van Mozes uit de D’Adda inventaris, en hoewel er geen baby Mozes in de voorstelling voorkomt, doen de twee vrouwen die aan de rechterkant van het blad de hoofden naar elkaar toe buigen wel sterk aan figuren in Veronese’s interpretaties van dit onderwerp denken. Het beste voorbeeld daarvan is in Washington, DC te vinden.^[4] De Rotterdamse tekening is nog niet met een specifiek werk van Zelotti in verband gebracht, hoewel het schilderij De vondst van Mozes in Washington County wel aan hem is toegeschreven.^[5] De kunstenaar en biograaf Carlo Ridolfi (1594-1658) beschreef ook een serie fresco’s met scenes uit het leven van Mozes die Zelotti voor de, inmiddels verloren gegane, gevels van de Monte di Pietà in Vicenza maakte.^[6]

Of de tekening nu met een schilderij of een fresco in gedachten is gemaakt, het betreft duidelijk een voorbereidende studie waarin de kunstenaar met verschillende menselijke houdingen heeft geëxperimenteerd. De figuurgroep aan de linkerkant is op grotere schaal getekend dan die aan de rechterkant, wat het aannemelijk maakt dat het hier eerder om een alternatieve uitwerking van dezelfde figuren gaat dan om twee afzonderlijke groepen die bij elkaar horen. In grafiet zijn verschillende pentimenti in de houdingen van de hoofden en armen aangebracht, terwijl de bruine wassing op weer andere alternatieve houdingen duidt (bijvoorbeeld van een been van een figuur in de rechtergroep) en op de toevoeging van volume in de lichamen van de figuren in de groep links.

De tekening is aan de boven- en onderkant in een gebogen lijn bijgesneden, mogelijk door D'Adda zelf tijdens het samenstellen van zijn albums. Bovendien is duidelijk dat het blad oorspronkelijk als atelierblad werd gebruikt, dit vanwege de wiskundige berekeningen en nummers op beide zijden en de diverse tekeningen op de verso, waaronder knielende en zittende figuren, een studie van een omhooggericht gezicht en een aantal andere, onherkenbare tekeningen. De variatie in media waarin deze toevoegingen zijn gedaan - pen en inkt, rood krijt, zwart krijt en grafiet - duiden erop dat het blad in het atelier verschillende malen moet zijn gebruikt voor het maken van terloopse krabbels op plekken die nog open waren. De inscriptie in het midden van de verso is eerder geïdentificeerd als de naam ‘Zelotti’, maar hoewel de eerste twee letters inderdaad ‘Ze’ lijken te vormen, zakken de volgende letters af in de wiebelende lijnen waarmee een pen gewoonlijk vóór gebruik wordt getest, en is het dus onwaarschijnlijk dat het hier om een handtekening gaat.