Staande naakte man gewend naar rechts

Auteur: Esmé van der Krieke

Vage, schetsmatige lijnen geven in zwart krijt de contouren weer van een staand, mannelijk figuur die op een staf leunt. Linksboven lijkt een engel te zweven die de man op de schouder tikt, terwijl de ronde lijnen linksonder ondefinieerbaar zijn. Door de schematische weergave van het tafereel is onduidelijk wie hier precies is afgebeeld. De staf zou erop kunnen duiden dat de naakte man Johannes de Doper voorstelt, maar deze wordt vrijwel nooit met een engel aan zijn zijde afgebeeld. Wellicht moeten de twee figuren als voorbereidende studies worden gezien, zijn het kopieën naar bestaande werken of maakten de man en de engel onderdeel uit van een grotere compositie waarin zij als bijfiguren fungeerden.  

Hoewel de tekening in de collectie van de Venetiaanse kunstverzamelaar Zaccaria Sagredo werd toegeschreven aan Palma Giovane (1548/1550-1628),^[1] en ook de inscriptie ‘Palma’ rechts onder op de voorzijde van de tekening in de richting van deze kunstenaar wijst, is die toeschrijving toch niet overtuigend. Palma’s krijttekeningen kenmerken zich namelijk vooral door een strakke lijnvoering met veel aandacht voor de anatomie van figuren, zoals een voorbeeld in Londen laat zien.^[2] In onze tekening daarentegen maken de onnauwkeurige lijnen duidelijk dat de kunstenaar nog vooral zoekende was naar de juiste pose en verhoudingen van de mannelijke figuur.

Toch is het aannemelijk dat de maker in de omgeving van Venetië werkte, aangezien de zojuist genoemde Zaccaria Sagredo vooral tekeningen uit ateliers van Venetiaanse kunstenaars bezat. Chris Fischer herkent in de langgerekte figuur met de puntige voeten dan ook de maniëristische stijl van de Venetiaanse kunstenaar Andrea Schiavone (1510/1515-1563), en oppert dat de Rotterdamse tekening in diens omgeving is gemaakt.^[3] Voorbeelden in Windsor en Parijs tonen inderdaad enigszins overeenkomende langgerekte figuren die Schiavone eveneens redelijk schetsmatig heeft aangebracht.^[4] Toch gebruikte hij in zijn tekeningen vaak meerdere technieken en zijn diens figuurstudies subtieler en aandachtiger uitgewerkt dan de onze; dergelijke vluchtige zwartkrijttekeningen komen in zijn oeuvre niet voor. Het is waarschijnlijker dat onze tekening door een minder ervaren kunstenaar of een leerling is gemaakt. De anonieme maker van deze tekening wordt daarom voorlopig gesitueerd in het Venetië van de zestiende eeuw, waarbij de maniëristisch weergegeven, uitgerekte figuur meer aansluiting vindt bij Schiavone dan bij Palma.