Studie voor de hemelvaart van Christus

Auteur: Esmé van der Krieke

Christus kijkt omhoog en heeft zijn armen gespreid. In zijn rechterhand is een van de stigmata te herkennen. De tekening is vervaardigd in zwart krijt dat met krachtige bewegingen is aangebracht. Op Christus’ rechterschouder en in delen van zijn mantel zijn sommige lijnen extra dik aangezet. De kunstenaar heeft vooral veel aandacht besteed aan de schaduw- en dieptewerking in de draperieën; het hoofd en de handen van de figuur zijn schetsmatiger uitgewerkt.

Over de toeschrijving van deze tekening bestaan in de literatuur verschillende meningen. Door Tietze/Tietze Conrat (1944) werd het blad toegeschreven aan Jacopo Bassano (1510-1592), maar door Arslan (1960) aan Jacopo’s zoon Francesco (1549-1592).^[1] Jacopo stond vanaf 1560 aan het hoofd van het familieatelier, waar hij vaak composities creëerde die zijn vier zoons Francesco, Giambattista (1553-1613), Leandro (1557-1622) en Girolamo (1566-1621) uitwerkten of overnamen. Tot aan hun dood bleven zij schilderijen in de specifieke stijl van het atelier maken, wat hun persoonlijke hand vaak moeilijk te herkennen maakt.^[2] Dit geldt ook voor de vele bewaard gebleven tekeningen, met uitzondering van die van Jacopo die zich als vlot, los en krachtig laten herkennen, en die van Francesco die meer beschrijvend en beheerst tekende.^[3] De Rotterdamse tekening heeft met zijn losse en krachtige lijnen de karakteristieken van de eerste, wat de toeschrijving door Arslan aan Francesco waarschijnlijk niet gegrond maakt. ­

Genoemde auteurs zien echter over het hoofd dat de tekening een voorstudie is voor een schilderij dat is toegeschreven aan Leandro Bassano: De hemelvaart van Christus (afb.).^[4] De gelijkenissen, hier voor het eerst gepubliceerd, zijn onmiskenbaar. In het schilderij stijgt een identieke Christus, met eenzelfde wapperende mantel, gespreide handen en een omhooggerichte blik naar de hemel op. Deze Christusfiguur bevindt zich in een opengebroken lucht, terwijl de twaalf apostelen samen met Maria en Maria Magdalena vol verwondering toekijken. Het schilderij is naar de Bassano-familie te herleiden dankzij een zeventiende-eeuwse prent die onderdeel is van het Theatrum Pictorium.^[5] Deze prent is gebaseerd op een geschilderde kopie van het schilderij van Bassano door David Teniers de Jongere (1610-1690) en bevat de inscriptie ‘Bassano iunior. P.’.^[6] Dat de inscriptie in dit geval hoogstwaarschijnlijk verwijst naar Leandro, blijkt uit twee andere schilderijen van zijn hand: de Drie-eenheid met heiligen in de Santi Giovanni e Paolo-kerk in Venetië en het schilderij met dezelfde titel in de San Marco-kathedraal op het eiland Korčula in Kroatië.^[7] In deze werken zijn de apostelen op overeenkomstige wijze afgebeeld.

Leandro Bassano wordt beschouwd als Jacopo’s meest getalenteerde zoon die zijn vaders tekenstijl nauw volgde.^[8] De krachtige en losse lijnen in de Rotterdamse tekening kunnen dus evengoed van de hand van Leandro zijn. Bovendien komen de opvallend dik aangezette lijnen en de uitgewerkte mantel in deze specifieke tekening overeen met andere tekeningen die aan Leandro zijn toegeschreven, zoals zijn Studie van twee pages in Rotterdam en zijn Studie voor een altaarstuk in Londen.^[9] Hoewel niet volledig valt uit te sluiten dat Leandro ter voorbereiding van zijn schilderij hier een bestaande studie van zijn vader Jacopo heeft bewerkt, is het zeer aannemelijk dat Leandro zelf de maker is van deze tekening die als studie voor zijn schilderij De hemelvaart van Christus diende. Aangezien niet bekend is wanneer het schilderij werd vervaardigd, blijft de Rotterdamse studie ongedateerd.