Zittende jongeling met staf

Auteur: Gert Jan van der Sman

Dit is een van de vele figuurstudies die Bernard Berenson in The Drawings of the Florentine Paintings (1938) op naam van Davide Ghirlandaio (1452-1525) zette. In de tweede herziene editie (1970) van zijn boek nam hij ten aanzien van dit materiaal een meer genuanceerd standpunt in: ‘I still believe that the available evidence points to Davide as the author of this series of drawings, but it is not strong enough to be convincing’.^[1] Kenners als A.E. Popham, Philip Pouncey, Carlo Ragghianti en Gigetta Dalli Regoli distantieerden zich van Berensons standpunt en schreven een deel van de tekeningen aan de werkplaats van Filippino toe.^[2] Vooral de tekening van de zittende jongeling sluit nauw aan bij de vormentaal van Filippino. Dat maakt het mogelijk de Rotterdamse tekening in diens werkplaats te situeren.

Slechts weinig laatvijftiende-eeuwse Florentijnse figuurstudies staan in rechtstreeks verband met schilderijen. Verreweg de meeste tekeningen van dit type fungeerden als oefeningen op papier waarmee leerlingen en assistenten zich in de weergave van figuren, nu eens staand, dan weer zittend, nu eens naakt, dan weer gekleed, konden bekwamen. Omdat de werkplaats van Filippino plaats bood aan meerdere jonge leerlingen is aan de Rotterdamse tekening onmogelijk een specifieke naam te verbinden.

De zittende jongeling op de voorzijde van het blad houdt een herdersstaf in zijn rechterhand. In de linkermarge zijn fragmenten van schetsen in zilverstift te vinden, wat erop duidt dat de tekening aan deze zijde werd ingekort. Voor werkplaatsassistenten was het heel gebruikelijk om op een blad van liggend formaat twee of zelfs drie figuren te tekenen. Aangezien de tekenaars vaak enige ruimte tussen de figuren lieten, konden veel van deze bladen later worden verknipt. De bebaarde man op de keerzijde van het blad is in profiel en met een licht geopende mond weergegeven. Zijn rechterhand rust op een summier aangegeven stok. De vlot aangebrachte withoogsels op de zware mantel variëren in dikte en zorgen voor een levendig licht-donkereffect.