Staande figuur met baton

Auteur: Klazina Botke

Deze krachtige tekening van een staande figuur die ons aankijkt, heeft de afgelopen eeuw verschillende toeschrijvingen gekend, onder anderen aan Taddeo Zuccaro (1529-1566).^[1] In de jaren 1960 werd de naam van Raffaellino da Reggio door Philipp Pouncey geopperd en zijn toeschrijving werd recentelijk door Furio Rinaldi ondersteund.^[2] Het werk past inderdaad binnen de stijl van Raffaellino zoals die in de recente catalogus van zijn getekende oeuvre naar voren komt.^[3] Door inktvraat is de subtiliteit enigszins verloren gegaan, maar de vloeiende ronde lijnvoering is nog steeds herkenbaar. De figuur is opgebouwd volgens een methode die kenmerkend is voor de meeste van Raffaellino’s tekeningen: het silhouet is eerst met krijt opgezet en daarna met pen en inkt verder uitgewerkt.^[4] Daarnaast zijn de karakteristieke donkere wassingen duidelijk aanwezig, zoals we die bijvoorbeeld ook zien op een blad in Lille.^[5] Raffaellino’s spel met licht-donkercontrasten trok in zijn eigen tijd al de aandacht van Karel van Mander, die in zijn Schilder-boeck opmerkt dat Raffaellino’s grisailles diepe, bijna zwarte schaduwpartijen bevatten en een groot rilievo: ‘Hy hadde een maniere, zijn dingen, daer't te pas quam, redelijck hardt te diepen, wel tot op het swart: dat welck doch van verre wel liet, en groot macht zijn dingen gaf.’^[6]

Raffaellino kwam tussen 1569 en 1570 naar Rome, waar hij samenwerkte met Federico Zuccaro (ca. 1540-1609) en later ook met Lorenzo Sabbatini (ca. 1530-1576).^[7] Tijdens zijn korte leven was hij een van de rijzende sterren in Rome.^[8] Zijn associatie met Federico had duidelijk invloed op zijn manier van werken, hoewel Rinaldi opmerkt dat we vooral de elegante stijl van Federico’s broer Taddeo in het werk van Raffaellino terugvinden, zoals de vloeiende lijnen en overvloedige gebruik van wassingen en sterke licht-donkercontrasten.^[9] Mogelijk was dit ook de reden dat Gere de Rotterdamse tekening als een werk van Taddeo beschouwde. De keuze voor blauw papier en het gebruik van wit hoogsel om de figuur te modelleren wijzen in de richting van het begin van Raffaellino’s Romeinse periode, waarin hij nog deels aan de stijl van zijn geboortestreek vasthield.^[10]

De Rotterdamse tekening is gekwadreerd om de voorstelling te kunnen overbrengen op een andere drager en langs de rug van de man staan ook al kleuraanduidingen voor het uiteindelijke werk: A voor azzurro (blauw), V voor verde (groen) en G voor giallo (geel).^[11] Het blad kan een voorstudie zijn geweest voor een van de vele frescocycli die Raffaellino in Rome heeft geschilderd. Helaas is een groot deel van deze schilderingen verloren gegaan, evenals bijna alle schilderijen die in bronnen zijn opgetekend.^[12]

Bij de linkerarm van de figuur is duidelijk een correctie zichtbaar. Op een los stuk papier is de arm opnieuw getekend en over de oorspronkelijke voorstelling aangebracht. Dit stukje papier heeft een licht afwijkende kwadratuur; blijkbaar paste de kunstenaar bij het opplakken de houding nóg iets verder aan. Later werd de gehele tekening op een nieuw stuk blauw papier geplakt. Ditzelfde proces is zichtbaar in een andere tekening van Raffaellino, nu in Liverpool.^[13] Daar bestaat de voorstelling uit drie losse stukken papier die door Raffaellino zelf, als onderdeel van het creatieve proces, aan elkaar werden geplakt.^[14] Om dit proces inzichtelijker te maken werd onze tekening in 2020 met infrarood (IRP) gefotografeerd. Daarbij kwam verrassend genoeg een grote (zwart krijt?) studie van een hand tevoorschijn, getekend op de achterzijde van het oorspronkelijke blad (afb.).