Portret van een zittende jongen (Jochem Verspronck)

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Volgens het zeventiende-eeuwse opschrift onderaan de tekening is deze jongen Jochem Verspronck, de jongere broer van de Haarlemse portretschilder Johannes Cornelisz Verspronck (1601/03-1662).¹ Jochem Verspronck werd geboren omstreeks 1612/13 en overleed tussen 25 februari 1651 en 6 november 1653.² Hij was een van de zeven kinderen van de portretschilder Cornelis Engelsz (Versprongh) (ca. 1574/75-1650) en Maritge Jansdr (overleden 1666). Cornelis Engelsz was afkomstig uit Gouda en schreef zich in 1593 in het Haarlemse Sint-Lucasgilde.³ Jochem werd lid van datzelfde Sint-Lucasgilde in 1632, samen met zijn broer Johannes Cornelisz. Net als zijn vader en oudere broer was Jochem dus schilder, maar van zijn hand is geen werk bekend.⁴

Jochem is gekleed in een wambuisje en kniebroek en heeft een klein, rond mutsje op. Het portret maakt een intieme indruk, alsof het jongetje op verzoek van de portrettist even zijn bezigheden heeft gestaakt en is gaan zitten, zijn handen ontspannen in zijn schoot. Alle aandacht gaat uit naar zijn hoofd dat naar verhouding te groot is. In zijn gezicht is plaatselijk rood krijt aangebracht: op de wangen, de neus en mond, het voorhoofd en het oor. Ook zijn de lippen en neus met penseel en bruine inkt geaccentueerd. Door doezelen is in de schaduwpartijen een grote zachtheid bereikt.

Ekkart opperde de mogelijkheid dat dit portretje niet door Matham getekend zou zijn – aan wie het sinds lange tijd wordt toegeschreven – maar door Cornelis Engelsz. We kennen echter geen tekeningen van deze kunstenaar, zodat de veronderstelling niet getoetst kan worden. In principe zou ook Jochems oudere broer Johannes Cornelisz Verspronck het portret gemaakt kunnen hebben. Van Verspronck zijn slechts enkele portrettekeningen bekend, die wat betreft stijl en techniek echter niet op dit jongensportretje aansluiten.⁵ In het oeuvre van Jacob Matham past het portretje daarentegen wel. Matham tekende vaker in een combinatie van rood en zwart krijt (zie ook inv. nr. JMat 2), dat hij in zachte lijnen aanbracht en daarna doezelde. Op Diana ten halven lijve uit 1602 bijvoorbeeld, gebruikte hij zijn materiaal op een vergelijkbare manier.⁶ Op de tekening Jupiter en Danaë, eveneens getekend in rood en zwart krijt, accentueerde Matham contourlijnen door rood over zwart krijt aan te brengen, zoals ook bij het portret van Jochem Verspronck in de omtrekken van de kin en de oorschelp is gebeurd.⁷ Deze overeenkomsten zijn voldoende reden om de toeschrijving aan Matham te handhaven.

Het is niet bekend of Cornelis Engelsz en Jacob Matham contact met elkaar onderhielden. Ze zullen elkaar ongetwijfeld hebben gekend, omdat zij zich beiden bewogen in dezelfde Haarlemse kunstenaarskring. Engelsz was slechts een paar jaar jonger dan Jacob Matham. Volgens Karel van Mander was hij een leerling van Cornelis van Haarlem en van Van Mander zelf – kunstenaars die Matham als stiefzoon en leerling van Hendrick Goltzius al jong leerde kennen en met wie hij vanaf de vroege jaren 1590 als graveur samenwerkte.⁸ Het is daarom zeker denkbaar dat Matham als collega bij Engelsz over de vloer kwam en bij zo’n gelegenheid dit portret van Jochem tekende.

Het opschrift 1622 in zwart krijt op de keerzijde van de tekening is mogelijk contemporain. Aangezien de geportretteerde omstreeks 1612/13 geboren werd en op dit portret heel goed een jaar of tien oud kan zijn, is het aannemelijk dat de tekening inderdaad in of omstreeks 1622 gemaakt werd.