Danger de la Force (Gevaar van de kracht)

Auteur: Marijke Peyser

Danger de la force is een laat werk van Francis Picabia. De compositie wordt bepaald door een dynamisch spel van verticale, golvende lijnen die zich langs ronde en amorfe vormen bewegen. Lijnen en cirkels zijn eveneens nadrukkelijk aanwezig op andere van zijn doeken uit deze jaren. In december 1949 wordt een aantal van deze late schilderijen tentoongesteld in Parijs, in de Galerie des Deux-Îles en in 1950 in New York in de Rose Fried Gallery, samen met veel vroeger werk uit zijn dadaperiode.^[1] De tentoongestelde werken kenmerken zich door een pasteus geschilderde achtergrond, vaak donker van kleur, en ronde vormen in verschillende kleuren en afmetingen.

De meer dan veertig schilderijen met cirkels in de Parijse galerie lokken harde kritieken uit. Zo spreekt een criticus van het kunstblad Arts van een ‘leuk kunstje’ en voegt daaraan toe dat cirkels op één doek aanvaardbaar zijn, maar dat een ‘eindeloze herhaling gepaard gaand met een ostentatieve dikdoenerij’ alleen maar vermoeiend is.^[2] Een Amerikaanse criticus die de Parijse expositie bezoekt, beschrijft de ronde vormen als ‘cirkels met een wiebelig randje die zo monotoon zijn als astronomische foto’s maar het wetenschappelijk belang daarvan volledig ontberen’.^[3] De nogal ruw geschilderde, eenvoudige composities worden gezien als werken van een kunstenaar die de spot drijft met de beschouwer. Ook is er kritiek op de titels: Sa pensée est l’ombre du soleil (haar gedachte is de schaduw van de zon) en Tableau sans avenir (schilderij zonder toekomst) worden niet serieus genomen.^[4]

Een positiever commentaar getiteld ‘The More Abstract the Better’ verschijnt in het Amerikaanse tijdschrift Artnews. De bekende kunstcriticus Henry McBride, die de tentoonstelling in New York bezocht, merkt op dat er geen schilderijen zijn tussen Picabia’s dadaïstische werken en zijn recente doeken, waardoor het voor de hand ligt om deze recente schilderijen te interpreteren als een terugkeer naar zijn vroege dada werken.^[5] In de catalogus die bij de Parijse tentoonstelling verschijnt, komt de Belgische kunstenaar en kunstcriticus Michel Seuphor tot eenzelfde conclusie. Evenals McBride ziet hij in Picabia’s monochromen een eindpunt. Voor beiden is de cirkel rond: Picabia heeft de essentie van het dadatijdperk opnieuw, met dezelfde gratie en lichtheid ontdekt. De essentie van dada? Dada is geen stijl. Dada betekent niets. Het is een anarchistische levenshouding vis à vis de wereld waarin de kunstenaar leeft en werkt. Op een dikwijls agressieve en absurdistische manier tart en verwerpt Picabia met zijn werken de burgerlijke moraal. De late abstracties, waarin de cirkel zo’n belangrijke rol speelt, zijn een fascinerend eindpunt van het oeuvre van een kunstenaar die niet voor een gat te vangen was.^[6]