Onherkenbare schets

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Dit busteportret van een onbekende man is vermoedelijk een ontwerptekening voor een (onbekende) portretgravure of voor een groter getekend portret in gekleurd krijt – zoals Goltzius vanaf 1588 verscheidene malen tekende (zie inv. nr. HG 12) – of in olieverf. Goltzius tekende met rood krijt voor het incarnaat en beperkte zich verder tot zwart krijt. De tekening heeft aan vier zijden een doorgriffelde kaderlijn, die aan drie kanten daarvan ook doorgeprikt is. Bovendien is er kwadraatnet over de voorstelling getekend, alsof het de bedoeling was het portret te vergroten. Ook is aan de linker- en bovenzijde een meegetekend kader in zwart krijt zichtbaar, dat evenals de kwadratuur enigszins naar rechts gekanteld is ten opzichte van het beeldvlak en dus daarmee in verband staat. Deze kanteling is opmerkelijk en laat zich niet een-twee-drie verklaren.

Zoals blijkt uit een opschrift in het handschrift van Cornelis Ploos van Amstel op de achterzijde van de tekening, dacht deze voormalige eigenaar van het blad dat dit een portret van de Amsterdamse burgemeester Hendrick Dircksz. Spieghel (1598-1667) zou zijn. Spiegel was in 1597, toen Goltzius het portret maakte, echter nog niet geboren. Reznicek opperde dat Ploos misschien de Amsterdamse dichter, koopman en kunstverzamelaar Hendrick Laurensz. Spieghel (1549-1612) bedoelde.¹ De gegraveerde portretten dat we van hem kennen, tonen echter zo weinig gelijkenis met de man op deze tekening dat ook deze suggestie geen hout snijdt.² Degenhart veronderstelde dat deze man Giambologna is, op grond van het portret in gekleurd krijt dat Goltzius in 1591 in Italië van deze beeldhouwer maakte, maar ook deze gelijkenis is niet overtuigend.³

Aannemelijker is dat het hier gaat een portret van de Amsterdamse koopman en kunstverzamelaar Jean Nicquet (1539-1608) betreft, die op deze tekening 58 jaar zou zijn. In 1595 maakte Goltzius een portretgravure met Nicquets beeltenis, die voorafgegaan werd door een voortekening in metaalstift.⁴ Met beide voorstellingen vertoont de geportretteerde man overeenkomsten: in de gezichtsuitdrukking, het hoofdhaar en de vorm van het gezicht. De bijzonder welgestelde Nicquet had een schilderijenverzameling en bezat daarnaast prenten, medailles, juwelen en naturalia – Karel van Mander noemt zijn collectie diverse malen in zijn Schilder-boeck (1604).⁵ Mogelijk was de besproken tekening bedoeld als voorstudie voor een tweede portret van deze kunstliefhebber van Goltzius’ hand.