Métronome (Metronoom)

Auteur: Marijke Peyser

Op uitnodiging van regisseur Alfred Hitchcock zegt Salvador Dalí zijn medewerking toe aan de film Spellbound (1945), gebaseerd op de roman The House of Dr. Edwards (1928) van Francis Beeding (pseudoniem van John Palmer en Hilary A. Saunders). Het verhaal draait om een mysterie waarvan de oplossing in de interpretatie van een droom ligt. Op 17 augustus 1944 tekent de kunstenaar een contract met Vanguard Films in Hollywood, waarmee hij zich voor een bedrag van 4.000 Amerikaanse dollar verplicht om: ‘alle benodigde schetsen en/of ontwerpen te maken, tekenen en schilderen voor de zogenaamde “droomscène” in de film The House of Dr Edwards (vier (4) schilderijen)’.^[1] Het zou de eerste Hollywoodfilm worden waarin de nadruk wordt gelegd op psychoanalyse.^[2] Hitchcock wenst dat dit op een realistische, indringende manier wordt verbeeld: ‘Wat de droomscènes betreft wilde ik definitief breken met de traditie om dromen in films vaag en warrig in beeld te brengen, met een schokkerige cameravoering enz. Selznick [de producent] dacht dat ik Dalí wilde omdat ons dat veel publiciteit zou opleveren. Dat was het laatste waar ik aan dacht. Het enige waar het mij om ging was het maken van visueel sterke, heldere droomscènes […] Ik wilde Dalí vanwege zijn strakke architectuur – [De] Chirico doet bijna hetzelfde – de lange schaduwen, oneindige verten, lijnen die op de horizon samenkomen, de vormeloze gezichten. […] Ik wilde deze scènes buiten in het felle zonlicht draaien. Dalí was in mijn ogen de beste man voor de dromen, want zoals hij ze maakt horen dromen eruit te zien’.^[3]

De ‘droom’ wordt gefilmd op drie verschillende locaties: in een speelhol, op een dak en tegen een helling. In totaal maakt Dalí circa honderd voorbereidende tekeningen.^[4] De vier schilderijen in grijstinten en één doek in kleur die hij voor de film maakt, dienen als achtergrond voor de verschillende scènes.^[5] Een opvallend element in de scène die in het speelhol plaats vindt, is een reuzenschaar die het oog beschadigt dat op het achtergronddoek geschilderd is. De verwijzing naar de openingsscène van de film Un chien andalou van Dalí en Buñuel uit 1929 is overduidelijk.^[6] Voor dezelfde locatie ontwerpt Dalí tafels en stoelen met gipsen poten die er uitzien als vrouwenbenen in schoenen met hoge hakken: een hommage aan de Amerikaanse surrealistische kunstenaar Kurt Seligmann en zijn Ultra-Furniture uit 1938.^[7] Ook ontwerpt Dalí vier metronomen. Deze spelen een rol in de eerste droomsequentie in het speelhol. Twee metronomen staan op een tafel aan de rechterkant van de kamer en de andere twee op de linkertafel.^[8] In 2011 wist Museum Boijmans Van Beuningen een van de metronomen te verwerven.

Lang voordat Dalí deze metronoom ontwerpt, had de Amerikaanse kunstenaar Man Ray al een sensatie veroorzaakt met een metronoom, Indestructible Object (Object to Be Destroyed) (1923). Tien jaar later past Man Ray het object aan, naar aanleiding van het stuklopen van zijn relatie met zijn muze, de fotograaf Lee Miller. Hij bevestigt een fotoknipsel van haar oog aan de pendule en verandert de metronoom daarmee in een provocerend portret.