Boslandschap met riviertje

Auteur: Yvonne Bleyerveld

In dit grote boslandschap, waarop een beek door een dicht bos stroomt, is het bladerloof weergegeven met talloze, los getekende haaltjes en kringeltjes. De dieptewerking is beperkt en wordt eerder bereikt door de kleurcontrasten tussen het papier en de bruine en blauwe wassingen, dan door een heldere definiëring van vormen of door dikke penlijnen in de voorgrond en dunne in de achtergrond. De tekening werd door het museum aangekocht als een werk van Denijs van Alsloot (ca. 1568-1625/26). Van Alsloot zijn slechts drie gesigneerde tekeningen bekend.¹ Deze hebben, evenals andere aan hem toegeschreven tekeningen, echter een ander karakter dan de Rotterdamse voorstelling: Van Alsloots boslandschappen zijn doorgaans minder gesloten, met grote open plekken tussen de boomgroepen of vergezichten met bebouwing aan de linker- of rechterzijde van de compositie.

In 2006 werd dit blad geveild als ‘omgeving Gillis van Coninxloo’ en deze toeschrijving is passender dan die aan Denijs van Alsloot.² In tegenstelling tot Van Alsloot, is van Gillis van Coninxloo echter geen enkele gesigneerde tekening bekend. Een duidelijk beeld van zijn getekende oeuvre bestaat dan ook niet, mede door de vele kopieën en navolgingen die – naar het zich laat aanzien – naar zijn landschappen zijn gemaakt.⁴ Feitelijk zijn er meer getekende landschappen als ‘omgeving van’ of ‘navolger van’ Gillis van Coninxloo aangemerkt, dan aan de kunstenaar zelf toegeschreven.

Een van de landschapstypen die bij de navolgers van Gillis van Coninxloo voorkomen, is het boslandschap waardoor een beek stroomt, met langs de oevers en op de voorgrond rietkragen.⁴ De Rotterdamse tekening is moeiteloos in deze beeldtraditie in te passen: de compositie is bijvoorbeeld vergelijkbaar met die van een boslandschap in Wenen, dat aan een navolger van Van Coninxloo is toegeschreven, vrijwel dezelfde afmetingen heeft en ook met bruine en blauwe wassingen is uitgevoerd.⁵ Verwant zijn ook boslandschappen in Berlijn, Dresden en Frankfurt, die alle als ‘navolger Gillis van Coninxloo’ worden beschouwd.⁶

De genoemde tekeningen zijn, net als die in Rotterdam, opgebouwd volgens een gestandaardiseerd beeldschema: vanuit een laag standpunt suggereren grote boomgroepen een dicht woud, dat wordt doorbroken door een of twee doorkijkjes verder het bos in. Dit schema werd ook wel gehanteerd in geschilderde boslandschappen van omstreeks 1600, bijvoorbeeld bij het gesigneerde en 1598 gedateerde boslandschap van Gillis van Coninxloo in Vaduz en bij Latona en de Lycische boeren van Jan Brueghel, van omstreeks 1605.⁷