Untitled (for Chiarina) (Zonder titel (voor Chiarina))

Auteur: Saskia van Kampen-Prein

Voordat Joseph Cornell zijn naam vestigt als kunstenaar werkt hij als verkoper bij een textielgroothandel op Manhattan.^[1] De pauzes gebruikt hij om door de stad te dwalen en allerhande spullen te verzamelen. Zo legt hij in zijn vrije uurtjes een omvangrijke collectie oude foto’s, sterrenkaarten, veren, knipsels, kompassen, souvenirs en gevonden voorwerpen aan. Deze voorwerpen en materialen verwerkt hij vanaf de jaren dertig in ruimtelijke objecten en collages. Nadat Cornell in het najaar van 1931 Max Ernsts collageboek La femme 100 têtes (1929) in de pas geopende Julien Levy Gallery in New York heeft gezien, toont hij enkele van zijn eigen collages aan de jonge galeriehouder. Die besluit een aantal van deze werken op te nemen in de baanbrekende groepstentoonstelling Surréalisme die hij in januari 1932 in zijn galerie organiseert en waarmee hij het surrealisme in New York introduceert. Een van Cornells mede-exposanten is Marcel Duchamp met wie hij een hechte vriendschap ontwikkelt. In 1942 zou Cornell hem zelfs helpen diverse exemplaren van diens La boîte-en-valise te realiseren.^[2]

Cornells eerste eigen object stamt uit 1932 en is eveneens op de groepstentoonstelling in de Julien Levy Gallery te zien. De titel luidt Glass Bell (1932) en het werk bestaat uit een glazen stolp over een assemblage van gevonden voorwerpen. In de periode daarna beplakt Cornell tientallen doosjes met bedrukt papier en vult ze met schelpen, kralen en gevonden voorwerpen. Omdat de surrealisten in die tijd ook objecten maken wordt Cornell door menigeen als surrealist gezien.^[3] Zo toont hij op uitnodiging van museumdirecteur Alfred H. Barr Jr. verschillende werken tijdens de legendarische groepstentoonstelling Fantastic Art. Dada, Surrealism (1936-1937) in het Museum of Modern Art in New York. Een daarvan is Untitled (Soap Bubble Set) (1936) dat hij speciaal voor deze gelegenheid maakt. Het is de eerste uit een reeks ‘Shadow Boxes’: het type object waar Cornell vooral naam mee zou maken. Een van deze prachtige, handgemaakte kijkdozen van hout en glas weet Museum Boijmans Van Beuningen in 2008 te bemachtigen. Het werk – dat Cornell opdroeg aan componist en pianist Clara Wieck van wie een afbeelding op de achterzijde van de doos is geplakt – wordt gekocht van een Amerikaanse galerie die op dat moment de estate van de kunstenaar mede beheert.^[4] Het doosje in de collectie van het museum heeft het universum als thema. Aan het eind van de jaren vijftig maakt de kunstenaar diverse Shadow Boxes over het heelal die hij omschrijft als ‘Space Object Boxes’. Zo zijn aan beide uiteinden van de doos – die is gevuld met een gipsen pijp, de voet van een wijnglas en twee metalen stangen waar een bal op balanceert – de namen van sterrenstelsels en een astrologisch schema te zien.  

Binnen de verzameling van het museum vormt Untitled (for Chiarina) een verbindende schakel tussen afzonderlijke deelcollecties als dada, popart en nouveau réalisme. De overeenkomsten tussen Cornells Untitled (for Chiarina) en Duchamps La boîte-en-valise of de gevulde archiefdoos Le bleu de la licorne (1973) van de Franse nouveau réaliste Martial Raysse zijn in een oogopslag te zien.