Bouche-évier (Afvoerstop)

Auteur: Bert Jansen

Marcel Duchamp werd de uitvinder van de readymade toen hij in 1913 een fietswiel op een keukenkrukje zette. Ruim veertig jaar later is het principe van het readymadekunstwerk, dat wil zeggen een industrieel gemaakt voorwerp dat de kunstenaar tot kunst verklaart door het te signeren, omarmd door een nieuwe generatie kunstenaars van het nouveau réalisme, neodada en Fluxus. Duchamps oorspronkelijke readymades worden echter amper tentoongesteld. Zeven van de vroegere zijn verloren gegaan en de exemplaren die nog bestaan, zijn alleen in het Philadelphia Museum of Art te zien, waar een groot deel van Duchamps oeuvre terechtkomt na de dood van het verzamelaarsechtpaar Arensberg.

In reactie op de herwaardering ontstaat bij Duchamp en zijn galeriehouder Arturo Schwarz het idee om veertien readymades, waaronder het Roue de bicyclette en Fountain uit 1917, te reproduceren in een oplage van acht. Dit zouden dus geen readymades worden in de eigenlijke zin van het woord, maar multiples: objecten in oplage. Ze worden door vaklui vervaardigd naar technische tekeningen en foto’s van de oorspronkelijke readymades.^[1] In zijn zomerverblijf in Spanje in 1964 controleert Duchamp de blauwdrukken van die constructietekeningen. Op dat moment krijgt hij ook het idee voor nieuwe readymades, waaronder Bouche-évier (afvoerstop). Een slecht passende afvoerstop van zijn bad vormt de aanleiding voor dit werk. Duchamp giet een stop in lood die drie jaar later, in 1967, dient als ontwerp voor een editie van multiples in brons, roestvrij staal en zilver van elk honderd exemplaren. Gezien de iconografische samenhang in het oeuvre van Duchamp blijft het gissen naar de betekenis van dit werk. Kunsthandelaar en dada-specialist Francis Naumann geeft een psychologische interpretatie: Duchamp zou zich leeggezogen hebben gevoeld na zijn eerste retrospectieve tentoonstelling in 1963 – een interpretatie die de kunstenaar zelf overigens niet onderschrijft.^[2]

De afvoerstop lijkt eerder een humoristisch commentaar op het idee dat alles wat hij signeert een kunstwerk wordt; een beeld dat in de jaren zestig over hem ontstaat. Een dergelijke interpretatie voor het ontstaan van deze readymade is ook af te leiden uit zijn besluit om de editie te laten uitbrengen door de International Numismatic Agency, alsof het om een herdenkingsmunt gaat. De wens om zijn kunstwerken buiten de kunstwereld om te laten functioneren bleek al uit de eerste versie van de kleurenlitho Obligation de Monte Carlo in 1924 en de Rotoreliefs van 1935. Bouche-évier is in dit verband ook te zien als een grap van de kunstenaar, alsof zijn recente roem hem in staat stelde een eigen munteenheid in te voeren.