Toernooi met hellebaardiers voor een koning

Auteur: Judith Niessen

Op een toernooiveld zijn twee hellebaardiers met elkaar in gevecht. Achter hen staan soldaten die ze aanmoedigen en in de loge boven het veld kijkt een koning met zijn gevolg toe. Iconografisch sluit de tekening aan bij de houtsnedes die Albrecht Dürer, Hans Burgkmair, Leonhard Beck, en andere kunstenaars maakten in opdracht van de Habsburgse Keizer Maximiliaan (1459-1519). Ze zijn gemaakt voor propaganda doeleinden en werden gebruikt in reeksen, zoals de Triomf van Maximilaan, vervaardigd onder leiding van Burgkmair, en ter illustratie van allegorische boeken over het leven van de keizer. Bekend zijn de Weisskunig, waarin Maximiliaan werd opgevoerd als de ‘Witte koning’ en waarin andere landen en personen ook een kleuraanduiding kregen; Theuerdank, een lang gedicht over zijn jeugd en zijn gelukkige huwelijk met Maria van Bourgondië, dat door haar vroege dood slechts vijf jaar duurde en Freydal, een verslag van de toernooien en maskerades die plaatsvonden tijdens zijn huwelijk met Maria. Alleen Theuerdank werd nog tijdens zijn leven, in 1517, uitgegeven.¹ De losse houtsnedes, geproduceerd gedurende de periode 1510-20 kenden grote verspreiding en waren van invloed op voorstellingen van gevechten en toernooien in Duitsland en de Nederlanden. Voor zover valt na te gaan, gaat deze tekening niet terug op een van die houtsnedes. Ze is er ongetwijfeld wel door geïnspireerd.² De koning die toekijkt, heeft met zijn breedgerande hoed wel iets weg van Keizer Maximiliaan, zoals we hem kennen uit portretten en gravures.³ De keten die hij omheeft zou goed die van het gulden vlies kunnen zijn.

Deze tekening is gezien de chiaroscuro-techniek en het formaat vermoedelijk een ontwerp voor een glasvenster.⁴ Rechtsboven aan een van de toernooitenten hangt een leeg wapenschild. Mogelijk werd dit in het venster nog ingevuld met het wapen van de opdrachtgever. Op basis van stijlkenmerken is de tekening vermoedelijk rond 1520-30 in de Zuidelijke Nederlanden ontstaan.