Kapel en burchttoren op een heuvel

Auteur: Yvonne Bleyerveld

In 1961 opperde Münz de mogelijkheid dat deze schetsmatig getekende burchttoren met kapel op een heuvel van Jacob Savery zou kunnen zijn. Deze toeschrijving werd in 1979 bevestigd door Zwollo en is sindsdien gehandhaafd. Zwollo beschouwde de compositie als een parafrase op een tekening uit Berlijn, die toen nog aan Pieter Bruegel werd toegeschreven, maar inmiddels door Mielke ook op naam van Jacob Savery is gezet.¹ Zwollo legde ook een verband met een Landschap met hertenjacht van Jacob Savery, eveneens in Berlijn, waarop een vergelijkbare toren en kapel te zien zijn.² Deze voorstelling diende als ontwerp voor een ets, uitgevoerd door Savery en uitgegeven door Hendrick Hondius, die in de tweede staat 1602 gedateerd is.³ Volgens Zwollo zou Savery de burchttoren en kapel op het Landschap met hertenjacht naar de Rotterdamse tekening vervaardigd hebben, of naar een tussenschets die nu onbekend is, waarbij de gebouwen van plaats wisselden. Hoewel deze hypothese zich niet laat bewijzen, is het aannemelijk dat de Rotterdamse tekening inderdaad, gezien het schetsmatige karakter, de neerslag van een eerste gedachtegang is, of een tussenstadium op weg naar een meer uitgewerkte compositie.

Torens van burchten of kastelen, gelegen op een heuvel of in een landschap, komen bij Jacob Savery vaker voor, met als artistieke hoogtepunt het blad Ruïne van een ronde bastion en een brug in de collectie Lugt in Parijs, dat gesigneerd en 1603 gedateerd is.⁴ We treffen het motief ook aan op een tekening van zijn hand die in 2004 geveild werd in Londen.⁵ Anders dan de tekening in Parijs, die in verfijnde streepjes en stippen uitgevoerd werd, is deze voorstelling in snelle, krasserige en enigszins krullerige penlijnen getekend, net als de Rotterdamse tekening. In dezelfde tekenstijl is een Rivierlandschap met kasteeltoren van Jacob Savery in New York uitgevoerd, een blad dat eerder door Münz met de Rotterdamse tekening in verband gebracht werd.⁶ Dit drietal schetsmatige, vlot getekende voorstellingen kan nog worden aangevuld met een Rivierlandschap met toren in Brno en twee aan Jacob Savery toegeschreven landschappen met boerenhuizen in Braunschweig.⁷