Certificat de lecture (Leesbrevet)

Auteur: Bert Jansen

Marcel Duchamps galeriehouder Arturo Schwarz is ook actief als dichter. In 1964, het jaar waarin hij de replica’s van veertien readymades van Duchamp uitgeeft, vraagt hij de kunstenaar tevens om mee te werken aan de uitgave van zijn dichtbundel getiteld Il reale assoluto. Voor de luxe-uitgave van het boek, gevat in een doos, maakt Duchamp twee litho’s. Bij de eerste tekent hij op de lithosteen met zijn duimnagel vier van zijn readymades: Roue de bicyclette, Porte-bouteilles, In Advance of the Broken Arm en Fountain. De eerste twee dateren uit 1913 en 1914 toen Duchamp nog in Parijs woonde. Destijds had hij nog met niemand over zijn ideeën met deze objecten gesproken. Ze lijken een antwoord op de vraag die Duchamp zich in 1913 stelde; ‘Is het mogelijk werken te maken die geen “kunst” zijn?’, en die hij in 1967 zou opnemen als ‘aantekening’ in La boîte blanche. In Advance of the Broken Arm en Fountain maakte hij in New York in 1915 en 1917, toen hij de term readymade bedacht.^[1]

De tweede litho die Duchamp voor Schwarz’ bundel vervaardigt is Certificat de lecture – een ‘onvervreemdbaar en onoverdraagbaar certificaat’ zoals het opschrift luidt – dat de lezer identificeert als begunstiger en begunstigde met het recht om voor duizend lire de gedichten van Schwarz onbeperkt te mogen lezen. Het certificaat heeft een absurde strekking, alsof het mogelijk is te eisen dat een tekst maar beperkt mag worden gelezen nadat deze is aangeschaft. Duchamp illustreert het document met de vier readymades van de andere litho. Met die verbinding loopt hij vooruit op het in veler ogen even absurde plan om zijn vroegere readymades te reproduceren.^[2] Van begin af aan wilde Duchamp met zijn readymades ontsnappen aan de eis van uniciteit die traditioneel aan kunstwerken wordt gesteld. Later bij de reproducties in oplage van de readymades in 1964 zegt hij: ‘De uniciteit die aan geschilderde objecten wordt toegekend heeft me altijd verontrust en daarom zag ik ze als een door anderen aangedragen oplossing van mijn behoefte om aan deze heilloze weg te ontsnappen en de readymades de verloren vrijheid om herhaald te worden terug te geven.’^[3]

Het certificaat is in de luxe-editie van het boek opgerold verpakt in een koker van cellofaan in een speciaal vakje in de doos. Naast de gedichten van Schwarz bevat de luxe-editie nog tien litho’s van Duchamps vriend en collega-kunstenaar Man Ray. Duchamp had hem ontmoet bij zijn aankomst in New York in 1915. Het was het begin van een vriendschap die hun leven lang zou standhouden, zowel in New York als in Parijs waar Man Ray in 1921 naar toe verhuisde. Net als bij Duchamp wordt het werk van Man Ray gekenmerkt door erotiek, woordspelletjes, toeval en humor. Het museum heeft behalve Il reale assoluto als geheel, de beide litho’s van Duchamp eerder ook apart verworven.