Ontwerp voor een medaillon met een vrolijk gezelschap

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Hendrick Goltzius graveerde verscheidene kleine zilveren en gouden plaquettes.¹ Vijf daarvan zijn bewaard gebleven: drie portretmedaillons en twee zilveren plaquettes met respectievelijk de Heilige Familie en Venus, Bacchus en Ceres.² Vermoedelijk waren ook andere kleine portretgravures die we nu alleen nog kennen als afdruk op papier, oorspronkelijk in zilver of goud gegraveerd. De gegraveerde plaquettes in edelmetaal waren bedoeld als zelfstandige kunstwerken en om afdrukken van te maken.³

Gezien het uiterst kleine formaat en de ovale vorm moet dit vrolijke gezelschap in een prieeltje met de productie van deze gouden en zilveren medaillons in verband gebracht worden. Uit het randschrift blijkt dat de voorstelling bestemd was voor een zekere Gheraert Spronck. In hetzelfde jaar waarin de tekening ontstond, maakte Goltzius een zilveren portretmedaillon met het opschrift ‘GV der Spronck’, waarvan we een afdruk kennen.⁴ Volgens Hirschmann en Strauss betreft dit het portret van de Haarlemse schilder Cornelis Engelsz Versprongh (ca. 1574/75-1650), de vader van de schilder Johannes Cornelisz Verspronck (1601/03-1662).⁵ Deze identificatie is echter onjuist, omdat Cornelis Engelsz in 1581 pas zes of zeven jaar oud was.

Vermoedelijk horen het vrolijk gezelschap voor Gheraert Spronck en het portretmedaillon met het opschrift ‘GV der Spronck’ – beide uit 1581 en met vrijwel dezelfde afmetingen – bij elkaar. Er is wel gesuggereerd dat de tekening bedoeld was als ontwerptekening voor de versozijde van het zilveren portretmedaillon.⁶ Afdrukken van het vrolijk gezelschap zijn echter niet bekend en waarschijnlijk ook nooit gemaakt, gezien het privékarakter van de voorstelling en het bijbehorende randschrift. De verfijnde uitvoering maakt het aannemelijk dat de tekening niet als prentontwerp bedoeld is, maar een zelfstandig kunstwerkje was, dat als persoonlijk kleinood samen met het zilveren portretmedaillon in een foedraaltje werd bewaard.⁷

Hoe het ook zij, in het randschrift zegt Gheraert Spronck (‘spreckt voor zyn bediet’): ‘Sonder wyn en schoene Vrauwen isde werelt niet’ – zonder drank en mooie vrouwen valt er weinig te genieten. Uitgebeeld zijn mannen en vrouwen die zich vermaken met wijn, muziek en de liefde. De compositie van de voorstelling sluit nauw aan bij enkele tekeningen met de Verloren zoon verkwist zijn erfdeel, die Hans Bol maakte in Antwerpen in de vroege jaren 1570. Ook hij verbeeldde mannen en vrouwen die rond een tafel in een prieel of de buitenlucht, al drinkend, musicerend en minnekozend, gezellig samenzijn (zie ook inv. nr. N 38).⁸ Vooral het motief van de jongeling die op de voorgrond uitgestrekt tegen de benen van zijn geliefde leunt, lijkt Goltzius van Bol te hebben overgenomen. Bij Goltzius ontbreekt echter het verjagen van de verloren zoon uit het bordeel, zodat het hier louter om een vrolijk genretafereel gaat.