Jupiter en Io

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Uitgebeeld is de liefdesgeschiedenis van Jupiter en Io, een episode uit Ovidius’ Metamorphosen (I, 583-622). Jupiter laat een breed wolkendek boven de velden optrekken, zodat hij in het geheim gemeenschap kan hebben met de riviernimf Io, zoals rechts op de tekening te zien is. Om het meisje te verbergen voor zijn echtgenote Juno, verandert Jupiter haar in een witte koe. Juno krijgt echter argwaan en eist de koe op – links op de tekening. In het vervolg van het verhaal, dat op de tekening ontbreekt, zal zij Io laten bewaken door de honderdogige reus Argus (zie ook inv. nr. D I 267).

De tekening is een kopie naar een gravure uit de prentenreeks met 52 voorstellingen uit Ovidius’ Metamorphosen, die Hendrick Goltzius ontwierp in de jaren 1588-1590.¹ De eerste twintig ontwerpen werden in prent gebracht in 1589, gevolgd door een tweede groep van twintig stuks in 1590. Deze veertig prenten werden gegraveerd door Goltzius’ medewerkers. Daarna werd het project stopgezet, waarschijnlijk vanwege Goltzius’ vertrek naar Italië in 1590. Pas veel later, in 1615, voegde de Amsterdamse uitgever Robert de Baudous de andere twaalf gravures aan de serie toe.²

De geïdealiseerde figuurtypen uit deze prentenserie met scènes uit Ovidius’ Metamorphosen getuigen van de invloed van de Praagse hofschilder Bartholomeus Spranger op het werk van Goltzius in de jaren 1585-1590. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze voorstelling van Jupiter en Io in de negentiende eeuw op naam van Spranger stond. Later werd de tekening wel als voorstudie voor de gravure beschouwd.³ De zes bewaard gebleven ontwerptekeningen voor de gravures uit de Ovidius-prentenserie zijn echter aanzienlijk kleiner van formaat dan deze tekening.³ Bovendien is de voorstelling niet spiegelbeeldig aan de gravure, zoals bij een ontwerptekening het geval zou zijn. Terecht stelde Reznicek daarom dat het gaat om een goede kopie naar de gravure uit de Ovidius-prentenserie.⁴