Studieblad met wolven

Auteur: Katinka Duffhuis

In 1924 vindt Kristians Tonny’s eerste expositie in Nederland plaats in De Kring te Amsterdam.^[1] Hij woont op dat moment in Parijs, waar hij door zijn affiniteit met het surrealisme snel wordt opgemerkt door leden van de surrealistische beweging. De contacten die hij rond 1925 opdoet in de kring van Gertrude Stein leveren hem bovendien vriendschappen op met enkele vooraanstaande leden van de Parijse surrealisten, zoals Georges Hugnet, Benjamin Péret en René Crevel.^[2] Hoewel Tonny in strikte zin nooit deel uitmaakt van de surrealistische groep wordt hij eind 1925 – op dat moment slechts achttien jaar oud – uitgenodigd te exposeren tijdens de tentoonstelling La peinture surréaliste in Galerie Pierre: de eerste groepstentoonstelling die door de surrealisten wordt georganiseerd.^[3] Ook worden drie van zijn transfertekeningen in 1936 opgenomen in de tentoonstelling Fantastic Art. Dada, Surrealism in het Museum of Modern Art in New York.^[4] De jonge Tonny woont de bijeenkomsten van de surrealistische groep rond André Breton en Louis Aragon zoveel mogelijk bij.

Na de Exposition internationale du surréalisme in de Galerie Beaux-Arts te Parijs in 1938 werpt Tonny zich op om deze tentoonstelling naar Nederland te halen. Zijn vader Antonius Kristians had een jaar eerder Galerie Robert geopend aan de Keizersgracht te Amsterdam.^[5] Tonny brengt zijn vader in contact met Hugnet, die vaker surrealistische activiteiten coördineert. Hugnet treedt op als organisator van de tentoonstelling, die plaatsvindt in juni 1938, maar in de catalogus worden ook André Breton, Paul Éluard, E.L.T. Mesens, Roland Penrose en Kristians Tonny genoemd als medeorganisatoren.^[6] Tonny is de enige Nederlandse kunstenaar wiens werk wordt getoond in Amsterdam. Hugnet verklaart dit als volgt in een brief aan galeriehouder Antonius Kristians: ‘Wat de Hollandse surrealisten betreft, lijkt het me niet zinvol hen aan deze tentoonstelling te laten deelnemen. Er zijn al veel exposanten, zestien landen zijn vertegenwoordigd. Tonny zal Nederland vertegenwoordigen. Die Hollandse surrealisten, als ze al bestaan, hebben zich bij ons nooit gemanifesteerd; we moeten waken voor verwarring.’^[7] De tentoonstelling reisde daarna door naar de Koninklijke Kunstzaal Kleykamp in Den Haag.
           
Door de aan automatisme en de vrije associatie gelieerde manier van werken sluit het werk van Tonny goed aan bij het werk van de Parijse surrealisten. Dat Tonny vaker troepen wolven tekent, zoals op deze tekening in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen, blijkt onder andere uit een bespreking van zijn werk in 1929 door de kunstcriticus Waldemar George in de Franse krant La Presse.^[8] De tekening Wolven, duivels en menschen (1926) in de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag geeft een goed beeld van de variëteit in Tonny’s oeuvre. Op deze transfertekening zijn ook wolven te zien, maar dan in een bloeddorstig gevecht verwikkeld met mensen en geraamten. Het vormt een contrast met de wolventekening uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen, die rustiger en gedetailleerder van compositie is. Aangezien de kunstenaar het werk signeerde, gaat het waarschijnlijk niet om een studieblad. Over de tekening is tot op heden weinig bekend, maar vermoedelijk komt deze uit dezelfde jaren als de Haagse wolventekening.