De boetvaardige Maria Magdalena in een rotsachtig landschap

Auteur: Yvonne Bleyerveld

In deze minutieus getekende voorstelling is een rijkdom aan details te zien. Zo staat in de grot een bed met twee pantoffels ernaast en een tafel met daarop twee boeken, een glas en een karaf. Een hond ligt in de opening. Op de werktafel van Maria Magdalena zien we een lezenaar, boeken, een zalfpot, schedel en kruisbeeld. Op de voorgrond gedetailleerd uitgewerkte planten en tal van dieren: links een slak, een pad en een libelle op een blaadje, rechts een sprinkhaan en twee duifjes. In de weide naast het gekanaliseerde beekje loopt een rund, op de heuvel achter Maria Magdalena zijn een vos en twee steenbokken te ontdekken. In de spleet boven de grotwoning huist een uil. Linksboven zit een eekhoorn op een tak en in het midden bovenaan een aapje. In de verte is een ommuurd kerkje te zien, met daarachter een weids landschap met daarin verspreid liggende bouwwerken. Door Maria Magdalena te situeren in dit rotsachtige landschap vol dieren, planten en doorkijkjes in de verte, heeft Johannes Wierix de narratieve mogelijkheden van het thema ten volle benut.

De uitbeelding van de boetvaardige Maria Magdalena in de wildernis gaat terug op een elfde-eeuwse legende waarin verteld wordt dat deze heilige zich in de buurt van Marseille dertig jaar lang in eenzaamheid terugtrok. Zij vestigde zich in een grot die Sainte-Baume werd genoemd. Iedere dag voerden engelen haar enkele malen naar de hemel, waar zij met muziek werd ontvangen.¹ Maria Magdalena’s boetvaardigheid na een losbandig leven maakte haar in de Middeleeuwen tot hét voorbeeld van een berouwvolle zondares. In de zestiende en zeventiende eeuw behoorde zij tot de meest geliefde vrouwelijke heiligen. In de omvangrijke prentproductie van de gebroeders Wierix is zij de vrouwelijke heilige die het vaakst uitgebeeld is.²

De tekening is uitgevoerd in Johannes Wierix’ kenmerkende verfijnde tekentechniek in pen en inkt op perkament en bestemd voor de verkoop aan welgestelde verzamelaars.³ Wat betreft het formaat en de sublieme uitvoering sluit deze Maria Magdalena aan bij de Diana en Actaeon in Londen (gedateerd 1599), de Diana en Callisto in Wenen van rond 1598 en het Oordeel van Paris in Museum Boijmans van Beuningen (zie inv. nr. MvS 393).⁴ De besproken tekening zal eveneens omstreeks 1598-1599 ontstaan zijn. Johannes Wierix maakte nog een tweede, kleinere tekening met Maria Magdalena in de wildernis, waarbij hij het landschap minder nauwkeurig uitwerkte.⁵

Voor de plaatsing van Maria Magdalena in dit grote landschap heeft Johannes Wierix zich mogelijk laten inspireren door de monumentale gravures met boetvaardige heiligen in de wildernis van Cornelis Cort naar Girolamo Muziano (ca. 1532-1592) uit de jaren 1573-1575. De gravures verbeelden verschillende heiligen, zoals Eustachius, Onuphrius, Hieronymus en Maria Magdalena. Steeds zijn zij uitgebeeld als betrekkelijk kleine, knielende en biddende figuren in grote landschappen op staand formaat, die net als deze tekening van Wierix gestoffeerd zijn met forse bomen en boomgroepen, rotspartijen en beekjes tegen een weids landschap op de achtergrond.⁶