Voorstudie voor 'De parabel van het koninklijke bruiloftsmaal'

Auteur: Surya Stemerding

Deze in slechte conditie verkerende grootformaat tekening is de modello voor het fresco De parabel van het koninklijke bruiloftsmaal (afb.), dat Bartolommeo Cesi schilderde in het klooster van San Giovanni in Monte in Bologna. 

Volgens de reconstructie van Zacchi (1997) vervaardigde Cesi het fresco in het eerste decennium van de zeventiende eeuw.^[1] In de twintigste eeuw werd het voor een jarenlange restauratie van de wand losgemaakt (staccato) en gedurende vier decennia lag het in zes losse delen opgeslagen in de Pinacoteca Nazionale van Bologna. In 1996 werd het fresco weer op zijn oorspronkelijke locatie in de voormalige refter van het klooster teruggeplaatst.

De voorstelling beeldt een parabel uit die is beschreven in het evangelie van Mattheüs (22:1-14).^[2] Daarin wordt de hemel vergeleken met een koninklijk bruiloftsmaal. Een koning, druk met het organiseren van de bruiloft van zijn zoon, stuurt boden naar alle windstreken om gasten uit te nodigen. Deze weigeren echter op de uitnodiging in te gaan en mishandelen en vermoorden de boden. De koning laat daarop alle genodigden om het leven brengen en hun steden afbranden. In hun plaats nodigt hij vervolgens alle mensen uit die de boden op straat tegenkomen, mits deze zich tijdens de bruiloft waardig zullen kleden en gedragen. Zo stroomt de feestzaal vol. Dan ziet de koning in het feestgedruis een gast die ondanks de waarschuwing niet gepast gekleed is en laat hem verwijderen. De parabel besluit met de moraal: ‘Want velen zijn uitgenodigd maar slechts weinigen uitverkoren’, hetgeen zou betekenen dat slechts weinig uitverkorenen ook daadwerkelijk de hemel bereiken, aangezien zij gedurende hun leven verkeerde keuzes maken.

Het blad in Rotterdam is gekwadreerd voor de overzetting van de compositie naar een karton. Dat karton werd gebruikt voor de een-op-een overzetting op de wand, waarna het fresco werd geschilderd. De verschillen tussen de modello en het fresco zijn miniem. De architecturale ruimte is tot in detail identiek; zelfs de aanzetten van het kruisgewelf van de refter zijn overgenomen.

Er zijn twee andere voortekeningen voor het fresco bekend, nu in Berlijn en Würzburg.^[3] De kleiner formaat tekening in Berlijn toont een eerder stadium in het ontwerpproces. Hoewel al veel elementen uit het uiteindelijke ontwerp zichtbaar zijn, is hier de banketscène in de achtergrond afgescheiden van de voorgrond door een monumentale loggia met doorzicht op een buitenruimte. De voorgrond is uitgevoerd in donkere wassingen, terwijl de scènes in de achtergrond licht getekend zijn.^[4] De tekening in Würzburg betreft een tussenstadium, vermoedelijk direct voorafgaand aan de modello in Rotterdam die hetzelfde formaat heeft. Deze is uitgevoerd in pen en penseel in bruine inkt, over een ondertekening in rood krijt, zonder wassingen. De architecturale ruimte is daar gelijk aan die van de Rotterdamse modello, zo ook de eettafel met bruiloftsgasten op het middenplan. De figuren in de voorgrond, die zich in een stoet parallel aan het beeldvlak van rechts naar links naar de tronende koning begeven, zijn slechts ten dele uitgewerkt. Enkel de figuurgroep geheel rechts komt overeen met die in de modello. Tussen het vervaardigen van de twee ontwerptekeningen moet een aantal detailstudies voor de figuren middenvoor en linksvoor hebben gezeten.

De figuren in de uiteindelijke compositie zijn door Cesi hier en daar ontleend aan eerdere werken van eigen hand.^[5] De kunstenaar gebruikte voor nieuwe composities wel vaker bestaande figuren waarover hij erg tevreden was.