t/m 23 september 2018
ANIMA MUNDI
Met de tentoonstelling ANIMA MUNDI onderzoekt kunstenaar Hans van der Ham (Eindhoven 1960) de bezielende kracht van de mens. Wie zijn wij? Wat onderscheidt ons, levende wezens, van dode materie? ANIMA MUNDI liet zien dat wij van oudsher proberen om de grens te verleggen. We zoeken contact met de doden, bezielen objecten en gaan een relatie aan met een kunstzinnig of kunstmatig evenbeeld. Bovendien exploreren we al eeuwenlang de mogelijkheid om door te leven nadat ons lichaam is gestorven. ANIMA MUNDI toonde een diversiteit aan kunstwerken uit het heden en verleden in de context van etnografica, alchemie, biotechnologie, anatomie en robotica.
Een mens raakt gemakkelijk emotioneel betrokken bij zijn kunstmatig gecreëerde evenbeeld. Dat is altijd zo geweest. Zo zijn er mensen verliefd geworden op de edele gelaatstrekken van een Grieks marmeren beeld en hebben anderen gedroomd van de gespierde rug op een tekening van Michelangelo. Wie leeft niet mee met de geschilderde moeder die haar dode kind in de armen houdt? Kunstwerken kunnen levensecht zijn, maar ze zijn niet van vlees en bloed. Wel kunnen ze als het ware bezield raken.
Ook op andere gebieden dan de beeldende kunst is bezieling een centraal begrip. Volgens natuurgodsdiensten is alles doordrongen van goede en boze geesten die door rituelen met speciaal ontworpen kostuums en attributen gunstig gestemd kunnen worden. In etnografica komen de wereld van de geesten en die van de levenden samen. Ook de alchemie, de voorloper van de moderne scheikunde, is gebaseerd op de veronderstelling dat alles met elkaar is verbonden. Levende en dode materie gaan beide terug op hetzelfde basisbestanddeel; de alchemist zoekt naar het levenselixer dat onsterfelijkheid brengt. Een andere vroege wetenschap waarin bezieling een rol speelt is de anatomie. Door het menselijk lichaam nauwgezet te onderzoeken en te analyseren hoe de verschillende onderdelen met elkaar samenhangen, heeft deze studie het terrein verkend tussen het lichaam als een machine en de mens als een levend (want bezield) organisme.
De tentoonstelling ANIMA MUNDI is samengesteld door de Rotterdamse kunstenaar / gastconservator Hans van der Ham. Hij brengt kunstwerken en artefacten uit de genoemde historische gebieden samen met voorbeelden uit de hedendaagse kunst en wetenschap. Van der Ham ziet de huidige spectaculaire ontwikkelingen in de biotechnologie in het perspectief van het alchemistisch denken. Er is inmiddels in een laboratorium levensvatbaar orgaanweefsel gecreëerd. In de gedetailleerde anatomische studies uit de renaissance herkent hij het voorland van de robotica zoals we die vandaag de dag kennen. Met hedendaagse kunstwerken laten hij zien dat in onze tijd, na een periode waarin kunst abstract was en de omgang met het materiaal centraal stond, de emotionele band tussen kijker en kunstwerk wordt aangehaald. “Figuratie heeft de overhand gekregen en het narratieve aspect speelt weer een belangrijke rol. Kunst mag weer diep emotioneel zijn”, aldus Van der Ham.
Een extra laag wordt gevormd door de (films over) robots die in de tentoonstelling zullen worden getoond. De gesignaleerde toenemende emotionele binding tussen mens en (kunst)object kan namelijk ook worden gesignaleerd binnen de robotica. Het ziet er naar uit dat wij mensen een zekere gevoelsmatige relatie aan het ontwikkelen zijn met robots. Zo zijn er voorbeelden van de inzet van robots voor (met name) eenzaamheidbestrijding. De vraag is echter of robots meer op mensen zijn gaan lijken of mensen juist meer op machines, geprogrammeerd door een samenleving waarin de opmars van de technologie nog maar net is begonnen.
Door middel van een kleine reis door de kunstgeschiedenis – met uitstapjes naar de etnografie, alchemie, anatomie, biotechnologie en robotica – wil ANIMA MUNDI inzichtelijk maken welke aspecten een rol spelen bij het ontstaan van een emotionele band tussen mensen en kunstwerken.
Podcast
In een serie van drie podcast-afleveringen vertelt Hans van der Ham over verschillende onderwerpen uit de tentoonstelling.
Aflevering 1
Gastconservator Hans van der Ham over anatomie, alchemie, robotica en biotechnologie
Wie zijn wij? Wat onderscheidt ons, levende wezens, van dode materie? Dit soort vragen onderzoekt kunstenaar Hans van der Ham in de tentoonstelling ANIMA MUNDI. Als gastconservator laat hij de bezielende kracht van de mens zien. In deze aflevering gaat hij in op anatomie, alchemie, robotica en biotechnologie. Hoe gaan mensen hier door de geschiedenis mee om?
Aflevering 2
Gastconservator Hans van der Ham over niet-westerse kunst
Gastconservator Hans van der Ham laat zien dat wij van oudsher proberen om de grenzen te verleggen. In deze aflevering vertelt Hans over niet-westerse kunst. Waarom hebben we rituelen nodig en welke rol speelt kunst daar in?
Aflevering 3
Gastconservator Hans van der Ham over spiritualiteit en bezieling in kunst door de eeuwen
Hans neemt ons mee op reis door de tijd aan de hand van de tentoonstelling. Hoe is de beleving van kunst veranderd door de eeuwen?
Dit is de laatste podcastaflevering van een serie van drie.
