Rotslandschap met burcht

Auteur: Judith Niessen

Al sinds de achttiende eeuw wordt dit ruwe berglandschap aan Gillis van Coninxloo toegeschreven. Het werd beslist gewaardeerd: aan de onderzijde van de tekening werd toen een strook papier bevestigd, waarop in sierlijke letters zijn naam en geboorteplaats staan geschreven. De tekening heeft vermoedelijk ergens gehangen. Door langdurige blootstelling aan het licht is de inkt op sommige plaatsen ernstig verbleekt. Van de bergen in het verschiet zijn alleen nog enkele vage contouren te zien en verbleekte arceringen in de brug van het rotspad en de burchttorens zijn aangevuld met arceringen in rood en zwart krijt.¹

Het thema is typerend voor Coninxloo. Rechts vooraan loopt een pad via een stenen brug naar een burcht op hoge rotsen. Links naast het pad gaat het steil naar beneden. Daar stroomt een smalle rivier door een dorp, met huizen aan weerszijden. De stroming is sterk, zo blijkt uit de vlotte horizontale en verticale arceringen. Bovendien liggen vooraan wat stronken van bomen, die door de kracht van het water het begeven hebben. Hier is de inkt donkerder, wat de dieptewerking van het landschap daarachter versterkt.

Anders dan bij de meeste landschappen van Coninxlo en zijn omgeving, is deze tekening niet gewassen met blauwe of bruine inkt. Daardoor heeft het loofwerk een ander karakter dan gebruikelijk bij de aan hem toegeschreven tekeningen. Vaak suggereert hij het gebladerte aan de hand van enkele streepjes en wat korte, puntige haaltjes, waarna de wassingen er verder vorm aan geven. Hier daarentegen is het gebladerte uitgewerkt met pen in inkt in vlotte halen en korte arceringen. De tekening is van hoge kwaliteit. Het landschap is afwisselend getekend in verfijnde pennenstreken en arceringen voor de bebouwing en achtergrond, en in schetsmatige, trefzekere halen en arceringen in de voorgrond. Dit contrast bezorgt de tekening een krachtige en levendige aanblik. De scheef neergezette huizen en grillige bomen versterken die indruk.

Geen van de aan Coninxloo toegeschreven tekeningen laat precies dezelfde tekenstijl zien en in enkele gevallen wijkt deze zelfs in grote mate af van dit landschap, zoals bijvoorbeeld het 1601 gedateerde Boslandschap in Berlijn.² De tekening vindt enige aansluiting bij het mogelijk eigenhandig gesigneerde, 1590 of 1598 gedateerde boslandschap in Brussel.³ Ook deze tekening is alleen in pen uitgevoerd en zeer schetsmatig van opzet. Het laat dezelfde scheve plaatsing van elementen zien, maar heeft bijvoorbeeld een andere bladslag dan de bomen in dit berglandschap. Typerend voor Coninxloo daarentegen is dat de ruimte tussen bomen wordt ingevuld met arceringen, zoals ook een tekening in Dresden laat zien.⁴ Ondanks de opmerkelijke tekenstijl,  kan hier de toeschrijving worden gehandhaafd vanwege de originele opbouw van de compositie met het sterke contrast tussen voor- en achtergrond en de hoge kwaliteit van de tekening. De tekening is wellicht gemaakt gedurende het verblijf van Coninxloo in Frankenthal van 1587 tot 1595, waar hij zich toelegde op het uitbeelden van weidse berglandschappen, in tegenstelling tot de dichte boslandschappen die hij daarna vervaardigde.