Maria op de maansikkel

Auteur: Judith Niessen

De iconografie van Maria op de maansikkel is grotendeels gebaseerd op de Openbaring van Johannes, waar staat geschreven: ‘En er werd een groot teken in de hemel gezien: een vrouw met de zon bekleed, met de maan onder haar voeten en een krans van twaalf sterren op haar hoofd’ (Openbaringen 12:1). Deze vrouw van de apocalyps werd geïdentificeerd met Maria. Zij werd vaak met het Christuskind in haar armen en engelen om haar heen afgebeeld. Het onderwerp behoorde in de vijftiende en zestiende eeuw min of meer tot het vaste repertoire van een kunstenaar. De chiaroscuro techniek – donkere inkt en witte hoogsels op gekleurd papier – en de nadrukkelijke arceringen doen vermoeden dat de maker rond 1520 actief was in Antwerpen binnen een kring van kunstenaars die wij nu kennen als de Antwerpse maniëristen.¹ Het werken in chiaroscuro versterkte de licht-donker effecten en was uitermate geschikt om tekeningen een schilderachtige indruk te verlenen. Ook hier is dat het geval. Maria op haar maansikkel werd eerst in pen in bruine inkt getekend en vervolgens met wit gehoogd. Bij de engelen lijkt de kunstenaar de volgorde te hebben omgedraaid. Deze zijn globaal met penseel in witte goauche geschilderd en daarna zijn alleen de onderste twee engelen met pen in inkt voorzien van contouren en enkele arceringen.

De onhandige combinatie van elementen verraadt dat de voorstelling moet zijn gekopieerd. Zo is het Christuskind in verhouding wel erg klein en lijkt het min of meer tegen Maria te zijn aangeplakt. De stijve arceringen en contourlijnen ondersteunen deze veronderstelling. Het is goed mogelijk dat het voorbeeld gezocht moet worden in de kring rondom Jan Provoost (ca. 1465-1529), wiens vroege vrouwenfiguren zich kenmerken door hun poppengezichten, uitzonderlijk hoge voorhoofden en volle lippen.² Provoost schilderde weliswaar een Madonna op de maansikkel in diens De verheerlijking van de heilige maagd in St Petersburg, maar daarvan is deze tekening echter geen herhaling.³