De aartsengel Michaël triomfeert over Lucifer

Auteur: Klazina Botke

De aartsengel Michaël, aanvoerder van de hemelse legers, staat hier op het punt de duivel te verslaan (Openbaring 12:16). Met zijn lans in de aanslag vertrapt hij de gevleugelde duivel die nog net naar zijn rivaal omkijkt. Het blad is toegeschreven geweest aan Rafaël (1482-1520), maar ook geassocieerd met Guido Reni (1575-1642) die een eeuw later leefde en werkte.^[1] De voorstelling toont inderdaad overeenkomsten met zowel Rafaëls Le Grand Saint Michel in Parijs (1518) als met het veel gekopieerde meesterwerk van Reni, De Aartsengel Michaël (ca. 1635) in de Santa Maria della Concezione te Rome.^[2] Het watermerk in ons blad wijst eerder in de richting van een datering rond de eerste helft van de zestiende eeuw. Hoewel de tekenstijl geheel anders is, is in Chicago een studie met een soortgelijke compositie te vinden.^[3] Deze tekening van een anonieme Italiaanse kunstenaar wordt ook beschouwd als een werk naar Guido Reni’s heilige Michaël.

De rechterarm en -hand van Michaël zijn twee keer met pen en inkt weergegeven: eenmaal met een opgeheven zwaard en een keer de lans vasthoudend. De kunstenaar koos uiteindelijk voor de laatste optie en werkte de arm verder met wit hoogsel uit. In zijn linkerhand houdt Michaël de schede van het zwaar vast. Ook de houding van het rechterbeen van de aartsengel werd tijdens het tekenen aangepast. Door de aanwezigheid van deze pentimenti is het waarschijnlijk dat de studie geen exacte kopie van een bestaand werk is, maar een zeer vrije interpretatie of zelfs een originele compositie. Het papier is met blauwe verf geprepareerd en heeft een afgeronde bovenzijde, wat doet vermoeden dat het uiteindelijke schilderij ook deze vorm heeft gekregen.^[4] In het inventarisboek van Domela Nieuwenhuis wordt de tekening nog gekoppeld aan een werk in de Hermitage in Sint-Petersburg, maar een soortgelijke voorstelling werd daar niet in de collectie gevonden.^[5]