Het martelaarschap van de heilige Agatha

Auteur: Surya Stemerding

De heilige Agatha is een van de vroegste christelijke heiligen. Zij leefde in Catania op Sicilië (ca. 231-251 v.Chr.) en werd slachtoffer van de christenvervolgingen onder het driejarige bewind van de Romeinse keizer Decius. Een lokale Romeinse gouverneur maakte gebruik van deze omstandigheden, beval haar zijn minnares te worden en nam wraak toen Agatha hem afwees. Nadat zij standvastig weigerde om haar geloof af te zweren werd zij onderworpen aan gruwelijke folteringen en stierf aan haar verwondingen.

In deze tekening is het moment weergegeven waarop twee beulen met bovenmaatse scharen haar borsten afknippen, terwijl zijzelf in vertwijfeling omhoogkijkt naar haar linkerhand die aan een boomtak is vastgebonden. Uit de hemel daalt rechts een engel neer om haar een palmtak, het attribuut van elke christelijke martelaar, aan te reiken. Dit detail is een verwijzing naar haar snelle heiligverklaring die al een jaar na haar dood plaatsvond en haar tot een van de eerste christelijke martelaars maakte.^[1] Het heiligenattribuut van Agatha zijn twee afgesneden borsten, meestal geplaatst op een dienblad.

Deze aan Giulio Clovio toegeschreven tekening werd in 1567 in prent uitgebracht door Cornelis Cort (ca. 1533-1578), een Hollandse graveur die van 1566 tot zijn dood in 1578 in Rome werkte.^[2] De tekening, spiegelbeeldig aan de prent, is gedetailleerd uitgewerkt en vertoont geen sporen van een ondertekening. Ook is deze doorgegriffeld voor het op gelijke schaal overbrengen op de koperplaat. Bovendien bestaan er kleine verschillen tussen tekening en prent, wat bij een kopie naar een prent niet het geval zou zijn. Zo is het landschap in de achtergrond en de voorgrond in de prent gedetailleerd uitgewerkt, met toevoeging van een kerk met vesting in de doorkijk rechts van de heilige. In de tekening wordt de achtergrond nog bepaald door gebouwen aan een rivier. Ook is Agatha’s mond geopend in een schreeuw van pijn, terwijl haar mond in de tekening als een uiting van berusting gesloten is.^[3]

Aangezien de naam van de inventor niet op de prent is vermeld, moet de toeschrijving van het ontwerp aan Clovio van latere datum zijn. De tekening werd in 1878 samen met de prent geveild als werk van Giorgio Vasari (1511-1574), dit op basis van de gemaniëreerde stijl. Toch was het ontwerp voor de prent al in 1858 door Kukuljevic-Sakcinski op naam van Clovio gezet, maar aangezien diens Kroatische publicatie in het buitenland weinig bekendheid kreeg, bleef deze kennis binnen de landsgrenzen.^[4] De toeschrijving van het ontwerp van de prent aan Clovio is inmiddels algemeen geaccepteerd en daarmee automatisch ook die van de tekening.