Rust op de vlucht naar Egypte

Auteur: Sarah Vowles

In deze vlotte, relatief losse tekening is de compositie van De rust tijdens de vlucht naar Egypte (afb.) vastgelegd, een schilderij dat zich tegenwoordig in Sarasota bevindt.^[1] De iconografie is gebaseerd op het apocriefe evangelie van pseudo-Mattheüs dat verhaalt over de Heilige Familie die tijdens haar tocht bij een oase in de woestijn uitrust. Bij gebrek aan proviand zorgt het Christuskind daar voor vruchten van de dadelpalm en verfrissend water uit een bron die ontspringt uit de wortels van deze palm. De tekening heeft een lineaire kwaliteit en getuigt niet van een zoekende of onderzoekende geest; het gaat hier duidelijk om een kopie naar een voltooid schilderij en niet om een voorbereidende studie. Het was gebruikelijk om, vlak voor de levering van een schilderij aan de opdrachtgever, dit soort kopieën voor het archief van het atelier te maken, zodat het werk ook later nog kon worden geraadpleegd.

Hoewel de toewijzingsgeschiedenis van het schilderij in Sarasota niet eenduidig is, en sommige wetenschappers van mening waren dat het werk door Veronese’s zoon Carlo Caliari (1570-1596) was gemaakt, is er in de meeste literatuur bijval voor zijn status als eigenhandig werk van Veronese. Hetzelfde geldt voor de Rotterdamse tekening; ook hier zijn in het verleden verschillende namen van makers voorgesteld. In de literatuur wordt het werk vaak toegewezen aan Benedetto Caliari (1538-1598), onder anderen door Cocke en Pignatti.^[2] Volgens Rearick ontbrak in de tekening echter de accuratesse die Benedetto’s pentekeningen kenmerkt, en was het daarom aannemelijker dat het werk door een jongere assistent was gemaakt, waarbij hij de naam Alvise dal Friso (Luigi Benfatto, 1559-1611) voorstelde.^[3] In een poging om de toewijzing aan Benedetto nieuw leven in te blazen, vergeleek Carlo Corsato de huidige tekening met Christus geneest de zieken, ondergebracht in een privécollectie in Parijs, een werk dat in een verwante losse en open tekenstijl is gemaakt, met vergelijkbare samengeknepen, verkorte gelaatstrekken.^[4] Het ging hier echter om een heel voorzichtige toewijzing, en hoewel Gritt zich aansloot bij de suggestie dat Benedetto de maker zou kunnen zijn, beargumenteerde Eclercy dat het aannemelijker was dat deze ‘nogal houterige’ Rotterdamse tekening een atelierwerk was.^[5] Ook de huidige auteur is het eens met een meer algemene toeschrijving aan het atelier, aangezien het ontzettend moeilijk is om dit soort tekeningen op overtuigende wijze aan één specifieke kunstenaar te attribueren. De stilistische argumenten zijn niet overtuigend genoeg voor een toeschrijving aan Benedetto zelf, en het is aannemelijk dat een routineklus als het vastleggen van een compositie werd overgelaten aan een minder ervaren collega.

Hoe dan ook is het zeker dat deze tekening afkomstig is uit de directe kring rond Veronese omdat er op de verso een lijst met rekeningen in diens eigen handschrift staat, gedateerd tussen 4 juni 1570 tot 26 oktober 1572. Corsato merkte op dat de verwijzing naar ‘Magnadola’ op deze lijst duidt op een connectie met het werk dat in die jaren bij de Villa Giunti bij Magnadola di Cessalto werd uitgevoerd.^[6] Aangezien op het atelier regelmatig gebruikt werd gemaakt van papierafval, bijvoorbeeld brieven en andere documenten die niet meer van belang waren, is het aannemelijk dat deze tekening (en dus ook het schilderij in Sarasota) van na oktober 1572 dateert.