Kopie naar Michelangelo's tekening van Cleopatra

Auteur: Surya Stemerding

De tekening verbeeldt de beroemde Egyptische koningin Cleopatra, die in het jaar 30 vóór Christus zelfmoord pleegde door zich te laten bijten door een adder. Zij deed dit na te zijn afgewezen door de Romeinse heerser Octavianus. Het werk is een kopie naar een eigenhandige tekening van Michelangelo (1574-1564), nu in het Casa Buonarroti in Florence.^[1]

De originele tekening was een van de eerste die Michelangelo in de vroege jaren 1530 aan zijn jonge vriend Tommaso de’ Cavalieri (ca. 1512/1519-1587) schonk. Het is een van drie contemporaine kopieën die getuigen van de grote faam die Michelangelo’s tekening al in zijn eigen tijd genoot. In Londen bevindt zich een anonieme zwartkrijttekening naar een andere kopie in Parijs.^[2] De laatste is van hoge kwaliteit en wordt toegeschreven aan Giulio Clovio. De derde kopie is de tekening in Rotterdam, welke eveneens op naam van Giulio Clovio is gezet, oorspronkelijk op basis van de overeenkomsten met de Louvre-tekening. De Rotterdamse kopie is evenwel sterker dan de Parijse, vooral door de overtuigender weergegeven proporties van Cleopatra en de subtiele contouren. Deze tekening is daarom terecht door Alessia Alberti als eigenhandig werk van Clovio opgenomen in de tentoonstellingscatalogus van 2015. De toeschrijving van beide tekeningen aan één hand is echter onwaarschijnlijk.^[3]  

De’ Cavalieri schreef in 1562 aan groothertog Cosimo I de’ Medici (1519-1574) dat hij zijn tekening van Michelangelo met smart aan hem afstond. Een brief uit datzelfde jaar van Averardo Serristori (1497-1569) aan zijn opdrachtgever Cosimo vermeldde dit ook en beschreef hoe De’ Cavalieri, voorafgaand aan de overdracht, er eerst door een ‘maestro amico suo’ (een bevriend kunstenaar) een kopie van had laten maken.^[4] Deze onbenoemde vriend zou goed Giulio Clovio kunnen zijn, aangezien beiden in hetzelfde milieu in Rome verkeerden.^[5] Wilde (1953) en Joannides (2003) beschouwden de tekening in Parijs als de door De’ Cavalieri bestelde kopie. Recentelijk is echter de Rotterdamse versie, op basis van de hogere kwaliteit, aangewezen als De’ Cavalieri’s kopietekening, naar alle waarschijnlijkheid vervaardigd door Clovio.^[6]