Studie voor Judas

Auteur: Albert Elen

Op de inventarislijst die voor de verkoop van het D'Adda album in 1926 werd gemaakt,^[1] werden de tekeningen op beide zijden van dit blad al omschreven als voorbereidende studies voor de figuur van Judas in het schilderij Het laatste avondmaal (afb.) dat zich in de San Giorgio Maggiore in Venetië bevindt.^[2] De toeschrijving aan Jacopo Tintoretto (1518-1594) werd bevestigd door Tietze/Tietze-Conrat (1944), Rossi (1975) en Pallucchini/Rossi (1982), maar verworpen door Rearick (2001), die er als eerste de ‘karakteristieke realistische stijl’ van Domenico Tintoretto in herkende.^[3] Die opvatting werd recentelijk gedeeld door Marciari (2018), die eveneens meent dat beide tekeningen van Jacopo’s zoon zijn. Domenico was ook verantwoordelijk voor de uitvoering van dit schilderij, dat onder supervisie van zijn bejaarde vader tijdens de laatste jaren van diens leven (1592-1594) werd gemaakt. Koshikawa (2019) kwam naar aanleiding van discussies met Ilchman en Echols, maar zonder Marciari aan te halen, tot dezelfde conclusie. Hij baseerde zich op de tekenstijl die afwijkt van die in Jacopo's late tekeningen, maar wel sterke gelijkenissen vertoont met die in een studie van een staande naakte man door Domenico, nu in Florence.^[4]

Rearick (2001) beschouwt de tekening op de recto als de prima idea voor de figuur van Judas die aan het hoofd van een diagonaal in het midden van de compositie geplaatste lange tafel zit. De tekenaar experimenteerde met verschillende posities van de ledematen, met name van het rechterbeen, en koos uiteindelijk voor een middenweg, te oordelen naar de tweede tekening op de verso die vervolgens werd gekwadreerd om te worden overgezet naar doek. Anders dan in de meeste experimentele, voorbereidende tekeningen van Jacopo het geval is, is deze figuur in beide stadia van de ontwikkeling schaars gekleed.^[5] Marciari (2018) gelooft dat de tekening op de recto naar een naaktmodel is gemaakt.^[6] Het Rotterdamse blad is de enige tekening van Domenico die als voorbereiding voor dit schilderij bekend is, maar gezien het groot aantal figuren in de overvolle compositie moeten er aanzienlijk meer studies zijn geweest, zowel van hemzelf, als zijn vader. Een voorbereidende tekening voor de figuur die uiterst links tegen de muur leunt, bevindt zich eveneens in Rotterdam (I 397), maar die studie wordt beschouwd als een werk van Jacopo, die verantwoordelijk was voor het ontwerp van het schilderij.