Studie van een staande man

Auteur: Sarah Vowles

Dit dubbelzijdig betekende blad wordt vanwege het vloeiende gebruik van zwart en wit krijt op blauw papier al langere tijd in verband gebracht met de school van Paolo Veronese. Toen het werk in de Rotterdamse collectie werd opgenomen, werd het nog toegeschreven aan Parrasio Micheli (vóór 1516-1578), totdat Bernard Aikema en Bert Meijer in 1985 een voorzichtige suggestie deden dat het ook van Veronese zelf zou kunnen zijn.^[1] Hoewel de techniek absoluut aan die van hem doet denken, ontbreekt in zowel de recto als de verso zijn energieke en meesterlijke toets. Volgens de huidige auteur is het dan ook veel waarschijnlijker dat deze studies werden gemaakt door Veronese’s atelier. Het is zelfs mogelijk dat de tekeningen op de recto en de verso van de hand van twee verschillende tekenaars zijn aangezien ze stilistisch erg van elkaar verschillen, een contrast dat misschien nog wordt versterkt door de slijtage van de tekening op de verso, die daardoor een zachtere en meer omfloerste uitstraling heeft. 

In historisch opzicht is de tekening op de verso - een naakte man gehuld in een vijgenblad en met een appel in zijn hand - interessanter dan die op de recto. Het betreft hier namelijk een vroege kopie van Adam, een standbeeld door Antonio Rizzo (ca. 1430-ca. 1499) dat over het algemeen omstreeks 1480 wordt gedateerd en deel uitmaakte van de sculpturale versieringen op de Foscari-boog op de binnenplaats van het Dogepaleis. Het werk toont aan dat zestiende-eeuwse kunstenaars niet alleen interesse hadden in antieke Romeinse beeldhouwkunst, maar ook in de baanbrekende vrijstaande sculpturen van hun renaissancistische voorgangers.^[2] De maker van deze tekening wilde de indruk wekken dat de figuur op het punt staat te bewegen en gaf Adam een meer gedrongen postuur dan Rizzo’s prototype. Ook is de kin in de tekening iets minder opgeheven en uitgesproken dan die in de sculptuur. Daarbij moet worden aangemerkt dat het waarschijnlijk moeilijk was om dit beeld na te tekenen vanwege de hoge plaatsing ervan op de boog. Wellicht bestudeerde de tekenaar het beeld dus eerst ter plekke en tekende het gelaat later uit het hoofd.

In hardere, schichtiger lijnen zien we op de recto het kostuum van een Venetiaanse edelman getekend. Het gaat hier waarschijnlijk om een studie voor, of een kopie van, een van de talloze portretten van senatorenfamilies die in deze periode werden gemaakt. Er zijn maar weinig gezichtsstudies voor dit soort portretten bewaard gebleven, waarschijnlijk omdat die later toch niet meer opnieuw door het atelier werden gebruikt. Uit deze tekening blijkt echter dat de kostuumstudies vaak wél werden bewaard en gereproduceerd, en dus onderdeel waren van het intellectueel eigendom van het atelier. Het op de juiste manier afbeelden van kleding was tijdens de renaissance een essentieel onderdeel van de portretkunst, aangezien veel mensen in die tijd door de invoering van gedragsvoorschriften - vooral in Venetië - uiterst gevoelig waren voor stijlen, stoffen en kleuren die immers sociale status uitdrukten. Voor het maken van een portret werd soms een kostuum geleend en dan op een houten ledenpop uitgestald. Zo konden er in het atelier nauwgezette studies van worden gemaakt zonder dat het model zelf aanwezig hoefde te zijn voor langdurige en saaie poseersessies. Een studie van een kostuum van een edelman kon op deze manier ook gemakkelijk worden hergebruikt voor latere portretten, maar dan met een ander hoofd erop en aangevuld met elementen zoals garneringen van hermelijn of een ambtelijke stola.