Nemesis (naar Dürer)

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Deze tekening is een kopie naar de bekende gravure Nemesis of De grote Fortuna van Albrecht Dürer.¹ De ‘H’ in het signatuur verwijst naar Johannes (‘Hans’) Wierix en niet naar zijn broer Hieronymus, aan wie de voorstelling tot voor kort toegeschreven werd. De monogrammen van beide broers op hun prenten en tekeningen zijn in het verleden vaker met elkaar verward.² In de jaren 1620, toen deze tekening blijkens de gedeeltelijk weggekraste datering ontstond, was Hieronymus al overleden – hij stierf in 1619. Door de toeschrijving van deze tekening aan Johannes Wierix kan diens (onbekende) sterfjaar worden bijgesteld. Gezien de datering zal hij in 1620 of daarna overleden zijn en niet in 1618, zoals eerder werd aangenomen.³

Al vanaf hun jeugdjaren maakten de gebroeders Wierix gegraveerde kopieën naar werken van Duitse, Italiaanse en Nederlandse kunstenaars, zoals Heinrich Aldegrever, Hans Sebald Beham, Michelangelo en Lucas van Leyden. Het werk van Albrecht Dürer was favoriet: de broers graveerden maar liefst 58 kopieën naar zijn gravures.⁴ Aanvankelijk werden deze kopieën naar bekende kunstenaars gemaakt als onderdeel van de opleiding tot graveur, later waren ze bestemd voor de verkoop.⁵ Johannes Wierix ging er in ieder geval mee door tot 1602, toen hij een kopie naar Dürers Melancolica graveerde.⁶

Naast prenten maakte Johannes tekeningen naar beroemde voorbeelden, uitgevoerd in de voor hem gebruikelijke techniek van pen en inkt op perkament.⁷ Deze Nemesis is daarvan een laat voorbeeld. Johannes tekende de kopie in dezelfde richting als Dürers gravure, maar liet het landschap weg en wijzigde de draperieën rond de vrouwenfiguur enigszins. Omdat Wierix voor deze kopie kostbaar perkament gebruikte, lijkt deze tekening als zelfstandig kunstwerk bedoeld te zijn en los te staan van de gegraveerde kopie naar de gravure met Nemesis, die door een van de gebroeders Wierix gemaakt werd.⁸ Van Johannes Wierix zijn nog enkele tekeningen naar Dürers gravures bekend, zoals Christus als Man van Smarten in Amsterdam en The descent into limbo en A kneeling negro page, beide in Londen en aan Wierix toegeschreven.⁹