Gezicht op kasteel Tervuren bij Brussel

Auteur: Yvonne Bleyerveld

Het kasteel Tervuren was een van de residenties van de hertogen van Brabant en lag in het Zoniënwoud bij Brussel. Oorspronkelijk was het een jachtkasteel uit de vroege dertiende eeuw. Door uitbreidingen en verbouwingen in de navolgende eeuwen groeide het uit tot een complex met diverse bouwvolumes, dat uiteindelijk in 1782 afgebroken werd.¹ Het kasteel was een geliefde verblijfplaats van het aartshertogelijk paar Albrecht en Isabella, die het in de vroege zeventiende eeuw lieten renoveren. Het kasteel werd diverse malen door kunstenaars geschilderd en getekend. In de eerste decennia van de zeventiende eeuw gebeurde dat door Jan Brueghel de Oude, Hendrick Hondius – die het complex in 1605 tekende en in 1612 in prent bracht – en door Denijs van Alsloot.² Ook anonieme tekeningen van Tervuren worden daarom wel met deze kunstenaars in verband gebracht. Zo werd een Gezicht op Tervuren dat in 1963 werd tentoongesteld als werk van Jan Brueghel en ook door Stampfle in 1991 als zodanig werd beschouwd, in 2003 aan Denijs van Alsloot toegeschreven, waarna het blad in 2011 geveild werd als een werk van Hendrick Hondius.³

Van de hier besproken tekening is de maker niet bekend. Het kasteel is met de pen vastgelegd in fijne, korte lijntjes en stippels. Alleen enkele contouren van torens en daken – zoals het hoge dak van de middeleeuwse zaal in het midden – zijn in langere lijnen weergegeven. De fijn getekende boompjes en de weerspiegeling in het water, in combinatie met de zachte blauwe en bruine wassingen, geven de voorstelling een ijl karakter. Een tweede, kleinere versie van deze voorstelling werd in 1966 in Londen geveild als een werk van Hendrick Hondius. Het betreft een tekening in wat andere techniek, namelijk in pen en bruine inkt en grijze wassingen, over een ondertekening in rood krijt.⁴ In 1968 werd dit blad door Bernard Houthakker tentoongesteld als Jan Brueghel de Oude, een toeschrijving die vier jaar later werd bevestigd door Winner.⁵ Hij beschouwde de tekening als een topografische voorstudie voor het schilderij Allegorie op de Smaak van Jan Brueghel de Oude en Peter Paul Rubens uit 1618, waar in de doorkijk op de achtergrond een gezicht op kasteel Tervuren vanuit hetzelfde gezichtspunt te zien is.⁶

De tekening uit de collectie Houthakker werd in 1997 opnieuw geveild, maar nu als ‘Vlaamse school, vroege zeventiende eeuw’.⁷ De gelijkenissen tussen deze tekening en de Rotterdamse voorstelling zijn treffend, waarbij de laatstgenoemde het meest verfijnd en uitgewerkt is.⁸ De treffende overeenkomsten in details, zoals de boompjes, het bootje geheel links en de spiegelingen van de ommuring op het water, doen vermoeden dat beide tekeningen niet ‘naer het leven’ getekend werden, maar wellicht kopieën zijn naar hetzelfde (verloren gegane) origineel. Dit was waarschijnlijk een tekening van Jan Brueghel of iemand uit diens directe omgeving. Deze tekening hield inderdaad mogelijk verband met de voorstelling van kasteel Tervuren in de achtergrond van het schilderij Allegorie op de Smaak. Een andere mogelijkheid is dat het Rotterdamse blad een verdere uitwerking is van de in 1997 geveilde tekening.