Deux personnages debout (Twee staande figuren)

Auteur: Marijke Peyser

Begin 1961 brengt Roberto Matta drie maanden door in zijn geboorteland Chili. In die periode wordt hij talloze malen geïnterviewd door de lokale pers. Op de vraag: ‘Hoe schilder je?’, antwoordt Matta dat hij begint met vlekken te maken op het doek en dat hij dan gaat zoeken naar iets onbekends, iets wat hij nooit eerder gezien heeft, iets nieuws. Zijn methode doet denken aan de les die Leonardo da Vinci zijn leerlingen meegaf: ‘Ik teken geen paarden, ik zie ze in de vlekken die ik maak’.^[1] In de gesprekken komt ook de vraag aan bod of er een vast thema in zijn werk is. Matta’s antwoord is eenduidig: ‘De mens, altijd de mens. De mens is altijd hetzelfde. Wat varieert is de emotie die hij ondergaat, de plaats waar hij woont’.^[2]

De mens staat ook centraal in het schilderij Deux personnages debout. Op het doek staan twee gestalten tegenover elkaar; een mannelijke en een vrouwelijke figuur. Zij zijn in rust weergegeven in een situatie die niet bedreigend is. In het oeuvre van Matta is dat een uitzondering: zijn schilderijen verbeelden doorgaans apocalyptische scènes, zoals L’idée noir (1942) of Le goût d’apocalyps (1957-1958). Deux personnages debout is geschilderd in een andere techniek dan gebruikelijk voor Matta. In plaats van zeer dun in olieverf te schilderen heeft de kunstenaar de verf gemengd met zand. De verf wordt gedeeltelijk door het zand geabsorbeerd waardoor de kleuren – blauw, bruin, wit en beige – worden gedempt. Op sommige plekken is het canvas nog zichtbaar.

De als architect opgeleide Matta begint pas op 27-jarige leeftijd te schilderen, in de zomer van 1938 op aandringen van zijn vriend Gordon Onslow Ford.^[3] De techniek die hij dan gebruikt en waarover hij spreekt in de genoemde interviews, is die van het automatisme, de ‘sleutel’ van zijn oeuvre en één van de grondgedachten van het surrealisme zoals voorgestaan door André Breton.^[4] Matta ontmoet Breton in de herfst van 1937 in diens Galerie Gradiva in Parijs. Van de tekeningen die Matta daar laat zien, koopt Breton er direct twee: ‘Breton en andere aanwezigen keken naar mijn tekeningen en zeiden: Je bent een surrealist. Ik had geen flauw idee wat dat betekende’, aldus de kunstenaar.^[5] In Bretons boek Le surréalisme et la peinture (editie uit 1965) besteedt de Fransman meer aandacht aan de persoon en het werk van Matta dan aan welke andere surrealist dan ook. In ‘Des tendances les plus récentes de la peinture surréaliste’ (1939) schrijft Breton: ‘Het laatste jaar is ieder schilderij van Matta’s hand een feest waarin het toeval de hoofdrol speelt’.^[6] Volgens Breton biedt Matta zijn protagonisten een uitweg uit benarde omstandigheden: de voorstelling biedt een nieuw perspectief, een geometrische plek die hen – letterlijk – in staat stelt het conflict waarmee ze te maken hebben op het doek, te ontvluchten.^[7]