Sans titre (Zonder titel)

Auteur: Marijke Peyser

Sinds 1941 werkt Hans Bellmer aan het wetenschappelijke en filosofische essay ‘Petite anatomie de l’inconscient physique ou anatomie de l’image’.^[1] Hierin onderzoekt hij twee hoofdthema’s: verdubbeling en androgynie. Zijn toenmalige partner, de Bulgaarse dichteres Nora Mitrani, moedigt hem rond 1946 aan tot het maken van anagrammen – een woordspel dat een belangrijke rol zal gaan innemen binnen Bellmers theoretische verhandeling en zijn kunst.^[2] Het principe van een anagram, het herschikken van de letters van een bestaand woord om er een ander woord mee te maken, past Bellmer toe op het menselijk lichaam. De kunstenaar stelt dat: ‘Het lichaam te vergelijken is met een zin die u uitnodigt hem te ontleden zodat zijn werkelijke delen zich middels een eindeloze reeks anagrammen opnieuw verenigen’.^[3]

In november 1953, tijdens de exclusieve voorbezichtiging van zijn tentoonstelling in de galerie van Rudolf Springer in Berlijn, ontmoet Bellmer de schrijver en kunstenaar Unica Zürn. Bij die gelegenheid zou hij uitgeroepen hebben: ‘Hier is de pop!’. Bellmer zal met Zürn, op dat moment al moeder van twee kinderen, voortaan zijn leven delen.^[4] Zürn wordt zijn ‘levende pop’ en figureert vastgesnoerd in diverse van Bellmers foto’s en als model voor zijn erotische tekeningen.^[5] De ontmoeting met Zürn in 1953 levert een nieuwe impuls aan de omgang met het anagram. Ook Zürn ziet het lichaam als een constructie die onderworpen kan worden aan een nieuwe samenstelling.^[6] In 1954 werkt Bellmer aan de Duitse vertaling van het nog altijd ongepubliceerde essay. Zürn helpt hem bij het vinden van gelijkwaardige Duitse vormen van zijn anagrammen. Spoedig blijkt dat zij zo begaafd is op dit gebied dat Bellmer bij Springer aandringt op het voorbereiden van een tentoonstelling van haar tekeningen en anagrammen. In de zomer van 1954 verschijnt Zürns Hexentexte. Zeichnungen und Anagrammen, met een nawoord van Bellmer en een originele illustratie van zijn hand.^[7]

De tekening in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen laat zien hoe het proces van ‘vernietiging’ en’ transformatie’ tot verontrustende lichaamsvormen leidt. In feite is dit al begin jaren dertig het geval wanneer Bellmer werkt aan zijn poppen (zie La poupée, L'idole en La poupée). Het is waarschijnlijk dat deze tekening onderdeel is van een serie werken op papier die Bellmer op suggestie van de kunsthandelaar Daniel Cordier in 1958 en 1959 maakt.^[8]