Restauratieonderzoek naar Vincent van Gogh’s De populierenlaan bij Nuenen
Vincent van Gogh schilderde De populierenlaan bij Nuenen in 1885 in Nuenen. Na bijna 150 jaar is het werk aan restauratie toe. De verflagen zijn zeer instabiel. Dit komt onder andere omdat Van Gogh het werk over een ander nog schilderij heen schilderde, dat nog niet goed was uitgehard. De restauratie gebeurt onder leiding van restaurator Erika Smeenk-Metz en zal zich concentreren op het stabiliseren van het verfoppervlak en op het mogelijk afnemen van het vernis.
Het onderzoek en de restauratie zijn voor het publiek te volgen bij het schilderijenrestauratieatelier in Depot Boijmans Van Beuningen. Filmmaker Gerrit Schreurs maakt een korte documentaire over dit proces, die begin 2023 te zien zal zijn op de schermen bij de ateliers en op de website.
Onderschildering
De populierenlaan bij Nuenen bevat een eerdere onderschildering die vermoedelijk dateert uit 1884, van de Oude Toren te Nuenen en een begraafplaats. In 1885 schilderde Van Gogh er de huidige voorstelling overheen, waar in de verte de Clemenskerk te zien is. Sinds lange tijd is bekend dat dit schilderij een kwetsbaar verfoppervlak heeft. Er bestaat een hechtingsprobleem tussen de twee verflagen waardoor er sprake is van loszittende verf en vroegere restauratieve handelingen hebben gezorgd dat onderliggende verf door het craquelé naar boven komt. Dankzij een genereuze beurs van het TEFAF Museum Restoration Fund kan het museum nu uitgebreid materiaaltechnisch onderzoek doen zodat er kan worden bepaald hoe het schilderij het beste kan worden geconserveerd.
De Populierenlaan bij Nuenen (1885), Vincent van Gogh, in restauratieateliers van Depot Boijmans Van Beuningen, foto: Aad Hoogendoorn
De behandeling
Restaurator Erika Smeenk-Metz concentreert zich op het stabiliseren van het kwetsbare verfoppervlak en op het mogelijk afnemen van het vernis waardoor het schilderij esthetisch zou verbeteren. Het museum werkt samen met specialisten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Van Gogh Museum. OCT-technologie (optische coherentietomografie) moet uitwijzen of het vernis kan worden afgenomen zonder de onderliggende verflagen aan te tasten. Röntgen- en infraroodopnamen brengen de onderschildering beter in beeld, waarop de Oude Toren bij Nuenen te zien is. De spits van deze toren werd in 1885 verwijderd. Hierdoor kan de onderschildering voor die tijd gedateerd worden. Verfmonsters en macro-XRF moeten informatie geven over de gebruikte pigmenten, evenals de vraag of Van Gogh tussentijds een vernislaag heeft aangebracht tussen de twee voorstellingen. Ook is het team benieuwd of er technisch bewijs gevonden kan worden dat de lichtere toetsen in de bomen en in de lucht door Van Gogh in Parijs zijn aangebracht. Dit zou het schilderij een sleutelstuk maken dat de Nederlandse en Franse periodes in het oeuvre van de kunstenaar verbindt.
Eerste Van Gogh schilderij in een publieke kunstcollectie
De populierenlaan bij Nuenen was in 1903 het eerste schilderij van Vincent van Gogh dat werd opgenomen in een publieke kunstcollectie, geschonken door 26 kunstvrienden. Sinds 1899 was er al een tekening van Van Gogh in openbaar kunstbezit, eveneens bij Museum Boijmans Van Beuningen. Het schilderij komt uit de nalatenschap van Theo van Gogh, de broer van Vincent, en werd voor het museum verworven van zijn weduwe Jo van Gogh-Bonger, die zich zeer voor Vincents werk heeft ingespannen en de eerste brieveneditie heeft bezorgd in 1914.
Bekijk hier
TEFAF Museum Restauratie Fonds
Museum Boijmans Van Beuningen heeft de TEFAF-restauratieprijs voor de restauratie en voorbereidend materiaaltechnisch onderzoek van Van Gogh’s De populierenlaan bij Nuenen (1885) gewonnen. De gulle ondersteuning uit het TEFAF Museum Restauratie Fonds betreft een bedrag van 25.000 euro waarmee het schilderij uitvoerig wordt onderzocht en geconserveerd. Het is de tiende keer dat deze prijs is uitgereikt en daarmee een belangrijk jubileumjaar voor TEFAF. Van 24 tot en met 30 juni vindt TEFAF (The European Fine Art Fair) plaats in Maastricht. Ter gelegenheid van het jubileum van het Museum Restauratie Fonds, zal De Populierenlaan bij Nuenen hier, voorafgaand aan de restauratie, worden getoond. Het is voor het eerst dat TEFAF een kunstwerk dat ondersteund wordt door het Museum Restauratie Fonds in het stadium vóór de restauratie presenteert op de beurs.
Het TEFAF Museum Restoration Fund werd in 2012 opgericht om de professionele restauratie en gerelateerd wetenschappelijk onderzoek van belangrijke museumkunstwerken te ondersteunen en te bevorderen. Als voorvechter van kunst in al zijn vormen, staan aanvragen voor haar subsidies open voor musea van over de hele wereld en kunstwerken van elke leeftijd. Jaarlijks wordt maximaal 50.000 euro uitgetrokken voor projecten. De commissie van onafhankelijke deskundigen selecteert meestal twee winnaars om elk 25.000 euro te ontvangen om hun restauratieproject te ondersteunen.
Meer informatie
De Populierenlaant bij Nuenen (1885), Vincent van Gogh, in restauratieateliers van Depot Boijmans Van Beuningen, foto Lotte Stekelenburg