Restauratieonderzoek naar Vincent van Gogh’s De populierenlaan bij Nuenen
Vincent van Gogh schilderde De populierenlaan bij Nuenen in de herfst van 1885 in Nuenen. Na bijna 150 jaar is het werk aan restauratie toe. De -later aangebrachte- glanzende vernislagen zijn vergeeld en de verflagen zijn fragiel. De restauratie wordt uitgevoerd door restaurator Erika Smeenk-Metz en concentreert zich op het afnemen van de verouderde vernislaag en stabiliseren van het verfoppervlak.
De restauratie is voor het publiek te volgen in het schilderijenrestauratieatelier van Depot Boijmans Van Beuningen.
Onderzoek
In samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is uitgebreid materiaal technisch onderzoek uitgevoerd, om te kunnen bepalen hoe het schilderij het beste kan worden gerestaureerd.
De kwetsbare conditie van de verf – er is sprake van sterke barst vorming en opstaande verf- valt onder andere te verklaren uit het feit dat Van Gogh het werk over een ander schilderij heen schilderde (vermoedelijk in 1884), dat nog niet goed was uitgehard.
Röntgenopnamen en macro-XRF scans brengen de onderliggende voorstelling in beeld, waarop de Oude Toren te Nuenen is te zien en de Clemenskerk daarnaast. De spits van de Oude Toren werd in de lente van 1885 afgebroken. Hierdoor kan de onderliggende voorstelling vóór die tijd gedateerd worden. Verfmonsters en macro-XRF hebben informatie gegeven over de gebruikte pigmenten en de laagopbouw. Tussen de twee voorstellingen werd door het onderzoeksteam van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een dunne eiwitvernis gevonden, die samen met het gedegradeerde pigment zinkwit, dat in de lucht is gebruikt, waarschijnlijk heeft bijgedragen aan de hechtingsproblematiek in het schilderij.
Eveneens hebben vroegere behandelingen invloed gehad op de huidige conditie van het schilderij.
De vernislaag, die niet origineel is, is in de loop der tijd vergeeld en erg glanzend, waardoor de oorspronkelijke kleuren en licht/donkernuances niet meer goed tot hun recht komen. Tevens wordt de driedimensionaliteit van de verfstreken, zo kenmerkend voor Van Gogh’s schildertechniek, door de dikke vernislaag verstoord.
Tijdens het vooronderzoek zijn bovendien sterke aanwijzingen gevonden voor de veronderstelling dat Van Gogh later, in Parijs (1886), het schilderij opnieuw ter hand heeft genomen: waarschijnlijk geïnspireerd door het impressionisme voegde hij lichte verfstreken toe. Dit zou het schilderij een sleutelstuk maken dat de Nederlandse en Franse periodes in het oeuvre van de kunstenaar verbindt.
De Populierenlaan bij Nuenen (1885), Vincent van Gogh, in restauratieateliers van Depot Boijmans Van Beuningen, foto: Aad Hoogendoorn
Restauratie
De behandeling bestaat in deze fase uit het verwijderen van de vernis en consolideren van de verf. Dit gebeurt onder de microscoop en zal waarschijnlijk tot eind 2024 duren. Met collega- restauratoren uit het Van Gogh Museum, het Kröller-Müller Museum, het Rijksmuseum Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam wordt regelmatig overlegd over de voortgang van het project.
Eerste Van Gogh schilderij in een publieke kunstcollectie
De populierenlaan bij Nuenen was in 1903 het eerste schilderij van Vincent van Gogh dat werd opgenomen in een publieke kunstcollectie, geschonken door 26 kunstvrienden. Sinds 1899 was er al een tekening van Van Gogh in openbaar kunstbezit, eveneens bij Museum Boijmans Van Beuningen. Het schilderij komt uit de nalatenschap van Theo van Gogh, de broer van Vincent, en werd voor het museum verworven van zijn weduwe Jo van Gogh-Bonger, die zich zeer voor Vincents werk heeft ingespannen en de eerste brieveneditie heeft bezorgd in 1914.
Bekijk hier
TEFAF Museum Restauratie Fonds
Museum Boijmans Van Beuningen heeft de TEFAF-restauratieprijs voor de restauratie en voorbereidend materiaaltechnisch onderzoek van Van Gogh’s De populierenlaan bij Nuenen (1885) gewonnen in 2022. De gulle ondersteuning uit het TEFAF Museum Restauratie Fonds betreft een bedrag van 25.000 euro voor onderzoek en restauratie. Het is de tiende keer dat deze prijs is uitgereikt.
Het TEFAF Museum Restoration Fund werd in 2012 opgericht om de professionele restauratie en gerelateerd wetenschappelijk onderzoek van belangrijke museumkunstwerken te ondersteunen en te bevorderen. Als voorvechter van kunst in al zijn vormen, staan aanvragen voor haar subsidies open voor musea van over de hele wereld en kunstwerken van elke leeftijd. Jaarlijks wordt maximaal 50.000 euro uitgetrokken voor projecten. De commissie van onafhankelijke deskundigen selecteert meestal twee winnaars om elk 25.000 euro te ontvangen om hun restauratieproject te ondersteunen.
Meer informatie
De Populierenlaant bij Nuenen (1885), Vincent van Gogh, in restauratieateliers van Depot Boijmans Van Beuningen, foto Lotte Stekelenburg