Wij plaatsen functionele cookies om deze website naar behoren te laten functioneren, analytische cookies om het gebruik van de website te kunnen meten en marketing cookies om jouw ervaring op de website nog beter te maken. Deze cookies gebruiken geen persoonsgegevens. Liever geen cookies? Pas dan je cookie-instellingen aan. Wil je meer weten? Check dan onze cookies pagina.
Koop een ticket en reserveer een tijdslot
Zonder tijdslot kun je het depot niet bezoeken
Ontdek het depot eenmalig of vaker als een privilege- of vriendenpashouder
Wil jij ook meer Boijmans beleven of geef je een Vriendschap cadeau? Word dan Vriend en word uitgenodigd voor de jaarlijkse Museumpark Vriendendag. Zien we jou of jouw vriend snel in het depot?
Lorenzo Monaco (?), detail van een gehistoriseerde hoofdletter A met de drie Maria's aan het graf, ca. 1396-1404, tempera en bladgoud op perkament, 458 x 480 mm, Parijs, Bibliothèque Nationale Musée du Louvre, Cabinet des Dessins
Deze gehistorieerde hoofdletter H met een tafereel van de aanbidding van de drie wijzen is uit een verlucht handschrift gesneden.[1] Het fragment toont in de pons van de letter H een intieme scène met het kindje Jezus op Maria’s schoot en de bebaarde koning Melchior die voor hen knielt en het voetje van het kind in verering aanraakt. Links wachten de twee andere wijzen, Caspar en Balthasar, met geschenken in de hand op hun beurt. Hun aureool en geschenken zijn met bladgoud gehoogd. De letter die het tafereel omkadert bootst karakteristieke architectonische elementen na, zoals het voetstuk, ornamentele lijnen en een reeks kleine gaanderijen rond de voet van de zuilen.
De kleurrijke acanthusbladeren rond de hoofdletter H, de goudkleurige stippen en sierlijke zwarte lijnen die daaruit voortkomen, samen met de wijze waarop de wolken zijn weergegeven, duiden erop dat het hier om decoratieve motieven van Italiaanse oorsprong gaat. Vooral de verfijnd getekende vogel is een element dat aan het eind van de veertiende eeuw en vogue was; deze doet enigszins denken aan het werk van de laatste boekverluchters die aan de kerk van Santa Maria degli Angeli in Florence waren verbonden, in het bijzonder dat van Lorenzo Monaco (1370/1371-1423/1424) (afb.). Zowel in deze tijd als daarna werden er in Florence soortgelijke afbeeldingen met vogelmotieven vervaardigd, bijvoorbeeld door Francesco di Antonio del Chierico (14331484) in met name koorboeken. Dit fragment is dus vermoedelijk uit Florence, uit het midden van de jaren 1420 tot begin jaren 1430, afkomstig.
Hoewel de gehistorieerde hoofdletter H nu gescheiden is van het liturgische boek waar het uit stamt, introduceerde deze waarschijnlijk de antifoon die tijdens de viering van Driekoningen werd gezongen: Hodie in Iordane baptizato Domino (Vandaag is de Heer gedoopt in de Jordaan). Driekoningen, ook bekend als Epifanie, is een christelijke feestdag ter herdenking van de aanbidding van de koningen, de doop van Jezus en de bruiloft in Kana. De initiaal maakte oorspronkelijk deel uit van een hele verzameling gezangen, waaronder ook het fragment op de verso. De liturgie op die zijde gaat vooraf aan de antifoon Afferte domino filii dei (Breng naar de Heer, o zonen Gods). Deze werd gezongen op de zondag vóór Driekoningen of op Driekoningen zelf. De liturgie vermeldt in de tekst dat het lied ad matutinum (in de vroege morgen) moest worden gezongen, al blijft onduidelijk op welke dag precies.
De tekst die voorafgaat aan de antifoon luidt:
[...]...ep(ip)h(an)ya d(omi)ni. Ad matutinum - epifanie van de Heer. Tot de ochtend
[...] dicitur. D(omi)ne labia mea ap(er)ies - zal worden gezegd. De heer zal mijn lippen openen
[...] absolute incipit ebdomada - met absolutie begint de week
[...] ant(iphon). Afferte d(omi)no filii. - Antifoon. Breng naar de Heer, o zonen Gods
De eerste woorden van het antifoon zijn:
[Afferte domin]o filii dei ado|[rate]... - Breng naar de Heer, o zonen Gods, aanbid [...]
Dit niet eerder gepubliceerde fragment kwam in 1923 in de museumcollectie als deel van een belangrijke schenking van tekeningen en prenten door Adriaan Domela Nieuwenhuis. Uit de inventaris van die collectie blijkt dat Nieuwenhuis niet alleen geïnteresseerd was in tekeningen en prenten, maar ook in miniaturen en fragmenten uit manuscripten uit Italië, Duitsland en Frankrijk.
Noten
[1] Met dank aan Beatrice Alai, EreneMorcos en Federica Toniolo voor hun advies.