Feeding the Poor

Thank you. Your question has been submitted.

Unfortunately something has gone wrong while sending your question. Please try again.

Request high-res image

Specifications

Title	Feeding the Poor
Material and technique	Pen and brown ink, heightened with white, framing lines with the pen in black ink, laid down
Object type	Drawing > Two-dimensional object > Art object
Location	This object is in storage

Dimensions	Height 228 mm Width 172 mm
Artists	Draughtsman: Pieter Cornelisz. Kunst
Accession number	N 5 (PK)
Credits	Loan Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (former Koenigs collection), 1940
Department	Drawings & Prints
Acquisition date	1940
Creation date	in 1531
Signature	dated '1531' (at lower right, in pen and brown ink)
Watermark	crowned shield with three French lilies and a housemark underneath (72x35mm, left of the centre, on P3 from the left; vH, 8P, fine, cropped folio), very similar to Piccard Online 128562 (doc. Riga, Latvia, 1530) and Briquet 1734 (French make, doc. Cleves 1537). The same type of watermark is found in a drawing (Portrait of Christian II of Denmark) by Jan Gossaert van Mabuse in the Lugt Collection, Fondation Custodia, Paris (Boon 1992, vol. I, p. 210, no. 116, vol. II, p. 94, ill.116). [for images click thumbnails above the 'zoom in' option]
Condition	stains
Inscriptions	'27' (verso, at upper centre, stamp in blue ink), 'N 3 6' (verso, at upper right, in pencil), 'N 5' (verso, at lower right, in pencil), 'Lucas Kranck. / L 8' (verso, at lower centre, in pencil)
Collector	Collector / Franz Koenigs
Mark	L. Montfort (L.1035), E. Rodrigues (L.897), F.W. Koenigs (L.1023a)
Provenance	Vicomte de Montfort (first half 19th Century), Paris; (?) his sale Paris, 24 February 1834, lot unknown [sale catalogue not located]; Eugène Rodrigues (1853-1928), Paris, with the rest of his collection to artdealer Frederik Muller, Amsterdam, 1920, with the rest of the Rodrigues collection to A.W. Volz, The Hague, by whom sold (‘Collection R…’), sale, Amsterdam (Muller), 12-13 July 1921, no. 56; Franz W. Koenigs (1881-1941), Haarlem, 1921; on loan to the museum, 1935-1940; purchased with the Koenigs collection by D.G. van Beuningen (1871-1955), Rotterdam and presented to the Stichting Museum Boymans, 1940; on loan to the museum since 1940
Exhibitions	Rotterdam 1936, no. 60; Brussels 1937, no. 17; Paris/Rotterdam 2014, no. 19
Internal exhibitions	Vroege Nederlandse tekeningen - Van Bosch tot Bloemaert (deel 2) (2015)
External exhibitions	Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings from the Museum Boijmans Van Beuningen (2014) Bosch to Bloemaert. Early Netherlandish Drawings (2017)
Research	Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries
Literature	Beets 1909, pp. 11-12; Baldass 1915, p. 25; Dodgson 1924, p. 11, under no. 9; Hoogewerff III, 1939, p. 327; Halm/Degenhart/Wegner 1958, p. 44, under no. 39; Boon 1980, p. 141, under no. 99; Washington/New York 1986, p. 122, under no. 40; Munich 1989, p. 30, under no. 22; Stefes 2011, vol. 1, under no. 223. Publications after 2012: J.P. Filedt Kok, W. Gibson, Y. Bruijnen a.o., Cornelis Engebrechtsz. A Sixteenth-Century Leiden Artist and his Workshop, Turnhout 2014, p. 289, no. D 21, p. 166, ill. 166
Material	Brown ink > Ink > Artist's material > Material > Material and technique Black ink > Ink > Artist's material > Material > Material and technique Pen > Artist's material > Material > Material and technique
Object	Drawing > Two-dimensional object > Art object
Technique	Highlight > Painting technique > Technique > Material and technique Double > Doubled > Adding and binding materials > General technique > Technique > Material and technique Double > Doubled > Adding and binding materials > General technique > Technique > Material and technique
Geographical origin	Northern Netherlands > The Netherlands > Western Europe > Europe

Entry catalogue Netherlandish Drawings of the 15th and 16th Centuries.

Author: Judith Niessen

This description is currently only available in Dutch.

Deze tekening maakt deel uit van een serie ontwerpen voor glasruitjes die met elkaar de zeven werken van barmhartigheid verbeelden, die grotendeels in het Nieuwe Testament bij Mattheus (Mat. 25: 31-46) zijn beschreven.¹ Pieter Cornelisz tekende ontwerpen voor minimaal drie series. De serie uit 1531, waar deze tekening deel van uitmaakt, en die uit 1524 en 1532. Van de serie uit 1524 zijn zes tekeningen bewaard gebleven en kennen we twee glasruitjes.² Drie bladen - Het begraven van de doden, Het verzorgen van de zieken en Het bevrijden van de gevangenen - zijn bewaard gebleven van de reeks uit 1532.³ Van de reeks uit 1531 is naast de Rotterdamse tekening nog één andere ontwerptekening bekend, Het begraven van de doden, die zich in München bevindt (afb. 1).⁴

Al vanaf de vijftiende eeuw werden de zeven werken van barmhartigheid in de Nederlanden weergegeven in een eigentijdse, alledaagse omgeving. Christus werd als getuige van de goede werken in de voorstellingen geïncorporeerd. Tevens werd Het begraven van de doden vaak begeleid door een Laaste Oordeel. Zo herkende men zich in de taferelen, zonder de bijbelse context uit het oog te verliezen.⁵ In de loop van de zestiende eeuw verdween het religieuze element steeds meer naar de achtergrond en ontwikkelden de voorstellingen zich langzaam maar zeker tot genretaferelen. Deze trend is goed zichtbaar in de drie reeksen van Pieter Cornelisz. In twee van de tekeningen uit 1524 is Christus, met een nimbus, nog afgebeeld. Bij de ontwerpen uit 1531 en 1532 komt hij niet meer voor.⁶

De tekenstijl van Pieter Cornelisz ontwikkelde zich in de loop der jaren nauwelijks, zoals deze drie gedateerde reeksen inzichtelijk maken. Bij alle drie verleent hetzelfde soort patroon van gebogen arceringen de compositie vorm en levendigheid. Ook zijn de korte, haaks op de plooilijnen geplaatste arceringen - de zogenoemde hechtingen of ritssluitingen - in elke tekening aanwezig.⁷ Bovendien tekende hij door de jaren heen dezelfde karikaturale koppen en dezelfde handen met onregelmatige en soms overdreven lange vingers.

De compositie van Het voeden van de hongerigen heeft globaal dezelfde opbouw als de tekening uit 1524 in Berlijn (afb. 2). Beide voorstellingen tonen een binnenhof bij een patriciërswoning en zijn verdeeld in drie niveaus. Op de voorgrond wordt eten uitgedeeld aan een grote groep mensen. In het tweede plan wordt brood uitgereikt vanuit de deuropening van het huis en in de achtergrond lopen de inmiddels gevoede behoeftigen de poort uit. Door een aantal elementen te veranderen, verlevendigde Pieter Cornelisz aanzienlijk. De belangrijkste wijziging betreft de rijkelijk gedekte tafel, waar de armen zich tegoed doen aan lekkernijen, terwijl weldoeners met nog meer eten voor de tafel staan. Deze tafel neemt de plaats in van het podium in de tekening uit 1524, van waar af een weldoener brood uitdeelt aan de armen onder hem. Het maakt de voorstelling niet alleen minder statisch, maar het gaf Pieter Cornelisz ook gelegenheid een grotere variëteit aan rekwisieten af te beelden. Ook voor het huis en bij de poort is het drukker dan in de tekening uit 1524. De tekening is, in vergelijking met andere bladen van Pieter Cornelisz, zoals de twee overige tekeningen in dit museum (inv. nr. N 5 en N 11), nauwkeurig en in detail uitgewerkt en behoort daarmee tot de mooiste bladen binnen het oeuvre van de meester.

Footnotes

¹ Zes van de werken zijn beschreven bij Mattheus (Mat. 25: 31-46), terwijl het zevende werk van barmhartigheid Het begraven van de doden, pas in de dertiende eeuw op initiatief van Paus Innocentius III (1198-1216) is toegevoegd. Hij ontleende het aan het apocrieve boek Tobit (Tobit 1: 17), waarin het wordt genoemd met het voeden van de hongerigen en het kleden van de naakten. Er bestond er een direct verband tussen de uitoefening van naastenliefde en het Laatste Oordeel.

² Het verzorgen van de zieken en Het begraven van de doden, Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nrs. RP-T-1879-A-6 en A-7; Het voeden van de hongerigen en het Herbergen van de reizigers, Berlijn, Kupferstichkabinett, inv. nrs. 1191, 1193; Het laven van de dorstigen, Parijs, Fondation Custodia, coll. Frits Lugt, inv. nr. 5378.; Het bevrijden van de gevangenen, Londen, The British Museum, inv. nr. 1921.10.12.5. Alle geïllustreerd in Leiden 2011, p. 341, nrs. 136.1-6. Glasruitjes: Het bevrijden van de gevangen, Londen, The British Museum, inv. nr. 1921.10.12.5; Het kleden van de naakten (geen voortekening van bekend). Parijs, Musée du Louvre, inv. nr. OA 1169, ills. Leiden 2011, nrs. 135.2-3 en 137.2.

³ Reeks 1532: De zieken verzorgen en De doden begraven; Berlijn, Kupferstichkabinett, inv. nrs. 1189-1190. Het bevrijden van de gevangenen; voorheen Holkam Hall, Norfolk, Earl of Leicester , inv. nr. 4E6, geveild, London (Christie’s), 2 July 1991, nr. 62.

⁴ München, Staatliche Graphische Sammlung, inv. nr. 41054. Afgebeeld in: Munich 1989, nr. 22, ill. 19. Dit blad is overigens iets groter (257 x 192 mm) dan het Rotterdamse blad.

⁵ ‘Ik zeg u, in zoverre gij dit aan één van deze mijn minste broeders hebt gedaan, hebt gij het mij gedaan’ (Matt. 25: 40).

⁶ In drie glasruitjes met drie van de zeven Werken van barmhartigheid, c. 1510-20, die gebaseerd zijn op vroege ontwerpen van Pieter Cornelisz. of waarop hij zich voor zijn ontwerpen heeft gebaseerd maakt Christus nog deel uit van de voorstellingen. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. nrs. BK-NM-12231-A,C en D; New York 1996, p. 109-112, nos, 46-47 en Leiden 2011, p. 340, nrs. 135.1-3.

⁷ Uit recent IRR-onderzoek is overigens gebleken dat tijdgenoten, zoals Jacob Cornelisz. van Oostsanen en de Meester van Alkmaar in de ondertekening van hun schilderijen op dezelfde manier plooilijnen tekenden; Niessen 2010, p. 268 met verdere verwijzingen.

Show research Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries

Show catalogue entry Hide catalogue entry