De deserteur

Auteur: Sandra Kisters

De van origine Roemeens-Joodse kunstenaar Victor Brauner is een in Nederland minder bekende kunstenaar.^[1] Het recent verworven Le déserteur is het eerste schilderij van Brauner in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen.^[2] Wel heeft het museum een aantal publicaties in haar bibliofiele collectie met illustraties van zijn hand. Brauner volgt tussen 1921 en 1923 lessen aan de kunstacademie in Boekarest, maar verzet zich al snel tegen het heersende academisme. Hij verlaat de academie en legt zich toe op het illustreren van dichtbundels van vrienden als Ilarie Voronca, met wie hij in 1924 het dadaïstische tijdschrift 75 HP opricht. In 1928 is hij een van de initiatiefnemers van het surrealistische tijdschrift UNU, waarin hij tot 1932 zijn tekeningen en schilderijen publiceert.^[3]    

Tijdens zijn eerste bezoek aan Parijs omstreeks 1925 leert hij landgenoot Constantin Brancusi kennen. Wanneer Brauner zich in 1930 in Parijs vestigt wordt hij via Yves Tanguy en Alberto Giacometti, die in hetzelfde gebouw aan de Rue du Moulin Vert wonen, geïntroduceerd in surrealistische kringen. Brauners eerste solotentoonstelling vindt plaats in de Parijse Galerie Pierre in 1934. Breton schrijft het voorwoord voor de catalogus. Tussen 1935 en 1938 verblijft Brauner opnieuw in Boekarest voordat hij terugkeert naar Parijs. In de oorlogsjaren vlucht hij net als veel andere surrealisten naar het zuiden van Frankrijk, in de omgeving van Marseille. Zijn naoorlogse werk wordt gedomineerd door symboliek geïnspireerd op Tarotkaarten, Egyptische hiëroglyfen en Mexicaanse codices. Ondanks zijn deelname aan de tentoonstelling Le surréalisme en 1947 in Galerie Maeght, de eerste grote groepstentoonstelling van de surrealisten die na de Tweede Wereldoorlog in Parijs wordt georganiseerd, wordt hij in november 1948 door Breton uit de groep gegooid vanwege een geschil over de kunstenaar Roberto Matta. Ze verzoenen zich in 1959.^[4]

Le déserteur stamt uit het jaar dat Brauner onderdeel wordt van de kring rondom Breton. De absurdistische figuren in het desolate landschap doen sterk denken aan de groteske figuren in het oeuvre van Jheronimus Bosch. De link met Bosch en de surrealisten is overigens al door Alfred H. Barr Jr. gelegd tijdens de roemruchte tentoonstelling Fantastic Art. Dada, Surrealism in het Museum of Modern Art in New York (1936-1937), waar ook werk van Brauner te zien is. Zijn imago als kunstenaar-ziener heeft Brauner te danken aan het door hemzelf in het enige nummer van 75 HP gepubliceerde Manifeste de la Picto-Poésie waarin hij zichzelf typeert als een visionair of magiër. Hij doet het eer aan wanneer zijn gruwelijke zelfportret met uitgerukt oog uit 1931 werkelijkheid wordt.^[5] In 1938 verliest hij zijn linkeroog als hij tussenbeide komt in een gevecht tussen Oscar Domínguez en Esteban Francés.^[6] Vanwege de link met het oeuvre van Bosch, maar ook vanwege zijn positie binnen de groep van Parijse surrealisten, vormt Le déserteur van Brauner een belangrijke aanwinst voor het museum.