Objet scatologique à fonctionnement symbolique (Scatologisch object dat symbolisch functioneert)

Auteur: Marijke Peyser

De Spaanse kunstenaar Salvador Dalí wordt in 1929 door André Breton ingelijfd bij de surrealistische beweging en verhuist van zijn geboorteplaats Figueres naar Parijs. In hetzelfde jaar maakt hij met Louis Buñuel de film Un chien andalou. Breton prijst Dalí in het tweede surrealistische manifest vanwege zijn omgang met het onderbewuste. Binnen de beweging is eind jaren twintig een strijd gaande over het al dan niet opgaan in de communistische beweging. Er worden verschillende voorstellen gedaan om de groep bij elkaar te houden, waaronder een voorstel van Dalí voor het maken van surrealistische objecten. In december 1931 publiceert hij de tekst ‘Objets surréalistes’ in het tijdschrift Le Surréalisme au service de la révolution.^[1] Hierin beschrijft hij onder meer Objet scatologique à fonctionnement symbolique uit 1931 – de versie in de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen is een latere editie uit 1973. Dalí rangschikt het object in de groep waaraan hij de naam Objets à fonctionnement symbolique verbindt: ‘deze objecten, die een minimale mechanische werking hebben, zijn ontleend aan hallucinaties en voorstellingen die kunnen worden opgeroepen door handelingen waarvan men zich niet bewust is’.^[2] De andere categorieën die Dalí noemt zijn: Objets transsubstanciés, Objets à projeter, Objets enveloppés, Objets-machines en Objets-moulages.

 Wat betreft zijn surrealistische objecten sluit Dalí zich aan bij Sigmund Freuds definitie van fetisjisme: deze zouden de onderdrukte, vaak seksuele verlangens van de beschouwer bevredigen.^[3] De onderdelen van Dalí’s assemblage Objet scatologique à fonctionnement symbolique zijn exemplarische voorwerpen die bij de fetisjist lustgevoelens oproepen. Hierbij wordt het lustgevoel verplaatst van de geliefde zelf naar een onderdeel, een symbool of een kledingstuk. Om de seksuele context nog eens te onderstrepen heeft Dalí een pornografische foto, schaamhaar en een nepdrol toegevoegd.

Aanvankelijk maakten surrealistische kunstenaars geen sculpturen en objecten. De vroegste stammen vanaf 1930, met Giacometti’s Boule suspendue als een van de eerste voorbeelden. De reden hiervoor was dat er voor het maken van een sculptuur of een uit gevonden voorwerpen samengesteld object tijd nodig was. Dit lijkt moeilijk verenigbaar met de wens uitdrukking te willen geven aan het irrationele, het onderbewuste en de droom. Desondanks zijn objecten tegenwoordig niet meer weg te denken uit het absurdistische arsenaal van de surrealisten. Boule suspendue bestaat uit een bal met een spleet die aan een draad boven een voorwerp met een scherpe rand hangt. De bal komt net niet in aanraking met het scherpe voorwerp, maar kan eenvoudig in beweging worden gebracht. Dalí is niet de enige die Giacometti’s object bewondert; het voorwerp veroorzaakt een sensatie bij de surrealisten.^[4] In de jaren dertig maken kunstenaars als Meret Oppenheim, Marcel Jean, Oscar Domínguez, Roland Penrose en Eileen Agar ook surrealistische objecten. In zijn autobiografie vertelt Dalí hoe hij zich inzette voor de promotie van het surrealistische object met een erotische lading dat ook door eenieder gemaakt en gemanipuleerd kon worden.^[5]