De prediking van Johannes de Doper

Auteur: Klazina Botke

Tussen 1508/1512 en 1526 creëerde Andrea del Sarto, samen met Franciabigio (1482-1525), twaalf monochrome muurschilderingen in de overdekte omgang van het Chiostro dello Scalzo. De fresco’s verbeelden scènes uit het leven van Johannes de Doper en worden uitgebreid beschreven in de tweede editie van Vasari’s Vite (1568), waarin hij vertelt hoe Del Sarto voor De prediking van Johannes enkele figuren gebruikte uit het werk van Albrecht Dürer (1471-1528).^[1] De vrouw met het kind op schoot en de statige man aan de rechterzijde, gekleed in de lange mantel, zijn beide overgenomen uit prenten van de toen al vermaarde Duitse kunstenaar.^[2]

Deze roodkrijttekening is een kopie naar dit fresco. We zien Johannes op een verhoging in het landschap staan, omringd door omstanders die geboeid naar zijn woorden luisteren: ‘Kom tot inkeer want het koninkrijk van de hemel is nabij’.^[3] De keerzijde van het blad toont minder uitgewerkte versies van een aantal van deze figuren. In de loop van de zestiende eeuw werden vele kopieën naar de fresco’s in het Chiostro dello Scalzo getekend, waaronder die van De prediking van Johannes door Giovanni Battista Naldini (1535-1591), nu in Florence.^[4] Terwijl de meeste kopiisten Andrea del Sarto’s origineel zo getrouw mogelijk probeerden te volgen, week de maker van de Rotterdamse tekening juist daarvan af. Ook zijn er duidelijke pentimenti zichtbaar, vooral in de houding van de hoofdfiguur die een andere kant uitkijkt en wiens arm ter variatie in tegenovergestelde richting is getekend, terwijl de knielende figuur linksachter is weggelaten. Johannes is op de keerzijde eveneens in deze houding weergegeven, in combinatie met alternatieve houdingen voor andere figuren in het fresco. De verschillen tussen de tekening en het fresco, ook zichtbaar in een tweede blad van dezelfde hand in Rotterdam (I 113), wezen volgens Shearman (1965) op vervalsingen; de pentimenti zouden juist bedoeld zijn om de tekening op een echte voorstudie van de hand van Del Sarto zelf te laten lijken.^[5] Het is echter ook mogelijk dat de nu anonieme kunstenaar de fresco’s als inspiratiebron gebruikte om houdingen uit te proberen en de compositie mogelijk als basis voor eigen inventies te gebruiken.^[6]