Regie en montage: Suzanne Koopstra | Camera: Sami el Hassani | Geluidsopname: Sven Bezem-Pluijmers | Tekst: Sandra Smets
14 September 2023
Nu te zien: 'Kunst tussen de ruïnes'
Stap in de Rotterdamse kunstwereld tijdens de Tweede Wereldoorlog door een bezoek aan de presentatie 'Kunst tussen de ruïnes'. De gelijknamige online interactieve stadskaart en het boek De vuurvogelgeneratie voeren je eveneens mee terug in de tijd en tonen je de stad tijdens WOII.
Het is 14 mei 1940, een zonnige lentedag, als iets voor half twee in de middag bommenwerpers komen aanvliegen boven Rotterdam, en de stad wordt gebombardeerd. De vlammen krijgen vrij spel en beginnen zich door de bloeiende lentestruiken en de gevels heen te vreten, richting het westen.
Mensen komen hun huizen uit zoals Dolf Henkes die zich op veilige afstand op de zuidoever bevindt: ‘Toen de stad stond te branden ben ik in Katendrecht op het dak van mijn huis geklommen om het goed te kunnen zien. Wat mooi is dat, was mijn eerste reactie, maar toen ik de volgende dag in de stad kwam zag ik de lijken en het puin – verschrikkelijk was het.’
Het bombardement veroorzaakt honderden doden en vele duizenden daklozen, waarbij ook kunstenaars geraakt worden. Zo’n vijftig kunstenaars verliezen hun huis of atelier. Daartoe behoren Antonie Bal, Wim Chabot, Dick Elffers, Kees van der Laan en de reeds in gevangenschap afgevoerde communist Johannes Proost. ‘Alle ateliers in Rotterdam waren kapot en mijn huis was een zwart gaatje in de grond’, aldus een andere gedupeerde kunstenaar, Nico Benschop. Sommigen vinden onderdak bij familie of krijgen een huis elders in de stad, anderen vertrekken uit Rotterdam.
Verhalen als deze en het verloop van het leven van kunstenaars gedurende de oorlog staan centraal in 'Kunst tussen de ruïnes'. Het museum bezit een rijke collectie aan werk van Rotterdamse kunstenaars uit de bezettingsperiode. Een flink aantal hiervan is tijdens de presentatie te zien in het depot – soms voor het eerst in lange tijd.
Lees hier meer over de presentatieBeeld in header: Rotterdammers op het land van Hoboken gevlucht voor het bombardement. Geheel rechts de toren van Museum Boymans, 14 mei 1940, collectie Stadsarchief Rotterdam.
Het boek De vuurvogelgeneratie
De kern van dit project is het boek De vuurvogelgeneratie. Kunstenaars in een verwoeste stad van schrijver en kunsthistoricus (en gastconservator) Sandra Smets. Hierin gaat zij dieper in op het leven en werk van een tiental kunstenaars en andere personen tijdens de bezettingsjaren in Rotterdam. Het schetst een beeld van een stad in puin en hoe kunstenaars de brokstukken weer mede aan elkaar lijmden. Het boek – uitgegeven door Museum Boijmans Van Beuningen - is nu verkrijgbaar in de Depot Store en in je lokale boekwinkel.
Bestel het boek hier
Online stadskaart: zelf op stap door Rotterdam
Naast een presentatie met werk uit de museumcollectie en een boek publiceert het museum een digitale, interactieve kaart. Hierop staan vele historisch relevante punten, plaatsen en gebouwen die een rol spelen in de kunstwereld in Rotterdam tijdens de bezettingsjaren. Wat is er nog over? Wat valt er nog te zien? De kaart biedt inspiratie tot het ondernemen van wandelingen door Rotterdam die je terugbrengen in de tijd. Een aantal daarvan wordt aangeboden en samengesteld door Museum Boijmans Van Beuningen en UrbanGuides. Verdere informatie hierover volgt nog gedurende de looptijd van ‘Kunst tussen de ruïnes’.
Ondanks het uitgebreide onderzoek van Sandra Smets ontbreekt er toch ook nog veel informatie over het kunstleven binnen de brandgrens. Meer verhalen en informatie zijn daarom van harte welkom en kun je via de inzendknop op de stadskaart insturen. En, heeft iemand misschien nog beeldmateriaal van die kunstenaarsateliers thuis liggen? Laat het ons weten.
