Simson verwoest de tempel der Filistijnen

Auteur: Ariane van Suchtelen

Naar alle waarschijnlijkheid is deze tekening een ontwerp voor een rond glasruitje, zoals een groot aantal van de bewaard gebleven tekeningen uit de vroege zestiende eeuw.¹ Daarop wijst de omtrekvorm van de voorstelling met afgeronde hoeken. Vanaf de vroege zestiende eeuw was het gebruikelijk om glasruitjes te laten maken ter verfraaiing van interieurs. Welgestelde burgers, stedelijke instellingen en gilden verstrekten opdrachten aan kunstenaars voor (series) glasruitjes, die meestal in grotere ramen werden geplaatst. De ontwerpen werden dikwijls vervaardigd in de chiaroscuro-techniek die hier ook is toegepast: donkere inkt en witte hoogsels op geprepareerd papier. Naar de voltooide tekening kon een schematische werktekening worden vervaardigd die was bestemd voor de glasschilder.² De aanname dat de hier besproken tekening een origineel ontwerp is, wordt bevestigd door een onmiskenbare correctie in de figuur middenachter; het gezicht is naar links verplaatst terwijl de eerste opzet nog doorschemert. Zulke correcties betekenen dat de kunstenaar nog zocht naar de juiste oplossing voor zijn compositie.

Weergegeven is een lange man in een interieur die met zijn volle gewicht hangt aan een zuil – zijn uitgestrekte linkerbeen duidt aan dat hij zich schrap zet. De andere figuren in de ruimte gebaren heftig en lijken ergens van te schrikken. Waarschijnlijk is hier de geschiedenis van Simson uitgebeeld die de tempel van de Filistijnen verwoest (Richt. 16:21-31). Het bijbelboek Richteren verhaalt hoe Delila Simson heeft beroofd van de bron van zijn kracht, zijn haar, waarna de Filistijnen hem gevangen nemen en zijn ogen uitsteken. Tijdens het daaropvolgende offerfeest in de tempel wordt de blinde Simson als bron van vermaak binnengebracht. Nadat hij zijn begeleider heeft verzocht om tegen de zuilen te mogen leunen, smeekt hij God nog éénmaal om kracht. Hij trekt de steunpilaren van de tempel om, waarna Simson met alle aanwezigen omkomt in het ingestorte bouwwerk. Daarmee komt de voorspelling uit dat Simson de Israëlieten zou verlossen van hun vijand. De tekenaar heeft het moment vlak vóór de instorting van de tempel in beeld heeft gebracht,³ waarbij Simson als een modieus geklede jongeman is voorgesteld, niet als een gespierde krachtpatser.⁴ Gewoonlijk is Simson met de twee zuilen afgebeeld die in de bijbel worden genoemd, maar het komt ook voor dat hij zoals hier met slechts één zuil is afgebeeld. Dat is bijvoorbeeld het geval op Jan van Eycks Annunciatie in Washington waar het verhaal is weergegeven op de schitterend gedetailleerde vloer.⁵ Met enkele streepjes inkt lijkt de tekenaar te hebben getracht Simsons lege oogkassen te suggereren.

De met de penseelpunt in zwarte inkt en witte dekverf op een blauwe ondergrond uitgevoerde tekening, waarvan de huidige conditie zeer te wensen overlaat, vertoont verwantschap met enkele andere Antwerpse tekeningen. Zo laat een Laatste sacrament in Amsterdam – waarschijnlijk eveneens een ontwerp voor een glasruitje – stilistische overeenkomsten zien in onder andere de hoekige plooival, de architectuurweergave (in gebrekkig perspectief) en de over het papier verspreide groepen evenwijdige en kruisarceringen.⁶ Die overeenkomsten zijn er ook met een tekening in New York, een fragment van een groter blad met De jonge Maria in de tempel dat van dezelfde hand is als de tekening in Amsterdam.⁷ Schapelhouman bracht beide laatstgenoemde tekeningen in verband met een wat stijl en techniek betreft verwante Graflegging in St.-Petersburg,⁸ een tekening die overeenkomsten vertoont met tekeningen die aan de Meester van de Von Groote-Aanbidding worden toegeschreven.⁹ Kenmerkend voor deze anonieme Antwerpse kunstenaar, die door Friedländer is vernoemd naar een triptiek met De aanbidding der koningen in het bezit van Freiherr von Groote,¹⁰ zijn onder andere de wat karikaturale koppen met grote neuzen en open monden, een type dat we ook op de Rotterdamse tekening tegenkomen. Zo tekenen zich de contouren af van een groepje onderling verwante tekeningen die niet perse alle van dezelfde hand hoeven te zijn, maar mogelijk wel uit hetzelfde atelier in Antwerpen stammen.