Madonna met Christuskind en peer

Auteur: Judith Niessen

De jonge Christus zit bij zijn moeder op schoot en krijgt door haar een peer aangereikt.  Het aanbieden van de peer staat, net als de appel, symbool voor het fruit van de boom der kennis en maakt Maria tot de nieuwe Eva, die de vrucht aan Christus in zijn rol als toekomstige verlosser aanbiedt. Dit thema won vooral in de vijftiende eeuw aan bekendheid dankzij de vele geschriften over het leven van Christus, die alle teruggaan op de veertiende-eeuwse Vita Jesu Christi van de monnik Ludolph von Sachsen († 1377).¹

Aangezien er drie versies van deze compositie bekend zijn, ligt het voor de hand de tekening te beschouwen als een kopie naar een verloren gegaan prototype, dat vermoedelijk is toe te schrijven aan de Meester van Flémalle. De andere twee versies zijn schilderijen die beide in het eerste kwart van de zestiende eeuw gedateerd kunnen worden. Een daarvan kennen we alleen van een oude zwart/wit foto en lijkt van matige kwaliteit. Bij de ander worden Madonna en kind begeleid door een mannelijke donor. Dit schilderij bevond zich in 1967 in de kunsthandel, waar het was toegeschreven aan Michael Sittow.²

Winkler, alleen bekend met het schilderij uit Wenen, was de eerste die de compositie toeschreef aan de Meester van Flémalle. Hij zag een verband met de zogenaamde Salting-Madonna in Londen.³ Overeenkomsten met andere werken die kunnen worden geassocieerd met de meester, bevestigen dit beeld. De typische kanteling van Maria’s hoofd is te zien bij de Madonna en haar zogende kind op één van de luiken van het Flémalle-altaarstuk in Frankfurt. Het wordt bovendien herhaald in schilderijen van zijn leerlingen Rogier van der Weyden en Jacques Daret.⁴ Ook de zachte omtrek van haar gezicht met lichte onderkin en de geplooide hoofddoek worden door hen herhaald. De houding van deze Madonna, het lichtgebruik en de plooival van haar kleed is tevens zeer verwant aan de lezende Madonna in de Meester van Flémalle’s Annunciatie in Brussel (afb. 1).⁵

Het bruin geprepareerde blad bevat een ondertekening in zilverstift, die verder is uitgewerkt met pen in bruine inkt, en gehoogd is met witte gouache. De contouren zijn doorgegriffeld, waaruit blijkt dat de tekening waarschijnlijk zelf ook als model voor nieuwe voorstellingen diende. Hoewel Baldass, Musper en Panofsky de tekening in de vijftiende eeuw plaatsen, is het goed mogelijk dat ze pas rond 1500 is vervaardigd.⁶ De combinatie van zilverstift, bruine pen en witte goauche is in de vroege vijftiende eeuw ongebruikelijk. Ook de lange naleving van het motief kan op een datum van rond of kort na 1500 wijzen, zoals Sonkes, Dodgson en Thürlemann geloven.⁷ De witte hoogsels op het bruine geprepareerde papier is een techniek die met name in Duitse regio’s werd toegepast. Dat het motief ook daar navolging genoot blijkt uit de verwantschap met de geschilderde Madonna en Kind in een interieur door de Westfaalse Meester van het altaar van Iserlohn, dat rond 1450 gedateerd wordt.⁸