Bruiloftsmaal

Auteur: Judith Niessen

Deze tekening behoort tot de groep werken die door Wescher werd samengebracht onder de noodnaam Meester van de Apostelwonderen.¹ Als uitgangspunt voor zijn groep nam Wescher twee tekeningen, Petrus geneest de lamme in Berlijn en Petrus voorspelt aan Safira haar dood in Parijs, die beide met pen en penseel in bruine inkt zijn getekend. Kenmerkend voor de tekeningen binnen deze groep zijn de langgerekte figuren, de opbollende en bewegelijke plooival en de doorgewerkte tekentrant. Ook heeft de kunstenaar een neiging tot het tekenen van vormeloze handen en diep liggende oogkassen. Zoals al vaker opgemerkt zijn veel van de voorstellingen voorzien van renaissance architectuur of ornamenten in die trant.²

Op basis van overeenkomsten met tekeningen en schilderijen die aan Aertgen van Leyden zijn toegeschreven, identificeerde Van Regteren Altena de maker van deze groep werken met Aertgen.³ Over de benaming van de kunstenaar is sindsdien geen concensus, vandaar dat tekeningen uit deze groep afwisselend worden aangeduid als Aertgen van Leyden of Meester van de Apostelwonderen.⁴ Wat ons betreft zijn er voldoende stilistische overeenkomsten met andere tekeningen toegekend aan Aertgen van Leyden om hier te kiezen voor een toeschrijving aan deze kunstenaar.

In deze tekening beeldde Aertgen drie taferelen uit in een voorstelling die van links naar rechts gelezen moet worden. Linksachter wordt een huwelijk ingezegend door een priester, in het midden vindt het bruiloftsmaal plaats en rechtsachter ligt een jonge moeder in haar kraambed, terwijl het pasgeboren kind door vrouwen gewassen wordt. De voorstelling is nooit geïdentificeerd en er zijn te weinig aanwijzingen die de taferelen afdoende kunnen duiden. De afzonderlijke voorstellingen zijn in ieder geval gebaseerd op bestaande beeldtradities. Het bruiloftsmaal zelf doet denken aan voorstellingen van de Bruiloft te Kana of het oudtestamentische huwelijkfeest van Belshazzar, De huwelijkszegening linksachter herinnert aan de wijze waarop de verloving van Maria en Jozef traditioneel wordt uitgebeeld en het kraambed tot slot vindt zijn evenknie in voorstellingen van de geboorte van Maria. Misschien is ook hier een geschiedenis uit de bijbel verbeeld.

De feestende groep centraal in de voorstelling is van onderaf getekend. Het bruidspaar is frontaal afgebeeld en zit onder een baldakijn. De tafel staat aan de linkerzijde voor een groot open raam en de ruimte is aan de rechterzijde afgebakend door de gasten die rechts aan de tafel zitten en een afgebroken muur. Zo creëerde de kunstenaar ruimte om links en rechts in de achtergrond het huwelijk en de geboorte te tekenen. In andere tekeningen van Aertgen worden vaker aanvullende taferelen op min of meer gelijke wijze in de achtergrond verbeeld, zoals bijvoorbeeld in Het laatste avondmaal in dit museum (inv. nr. MB 1699).

De voorstelling is getekend met lange parallele lijnen in zwart krijt en is uitgewerkt met dicht op elkaar geplaatste arceringen die de vorm van de figuren en architectuur volgen. Aan de linkerzijde zijn de contouren van een deel van de tekening met pen in bruine inkt nagetrokken. Voor de kunstenaar kenmerkende elementen komen hier terug: de opbollende kleding, de levendige plooival en de diepgelegen oogkassen. De figuren zijn daarentegen niet zo langgerekt en gedraaid als die in de Geschiedenis van Ester, een ontwerp voor een drieluik, dat door Wescher als een van de kernstukken uit de groep van de Meester van de Apostelwonderen wordt beschouwd.⁵ De verschillen tussen deze twee werken onderstrepen nog eens de complexiteit van het auteurschap van de tekeningen binnen de gehele Aertgen-groep. De Rotterdamse tekening vindt nog het beste aansluiting bij Monniken in een keuken in Parijs, die in dezelfde techniek is getekend en waarop dezelfde ronde hoofden voorkomen (afb 1).⁶

De aandacht voor Renaissance-motieven en overeenkomsten met schilderijen toegeschreven aan Aertgen, zoals het drieluik met de Opwekking van Lazarus in Amsterdam, maakt dat de tekeningen uit deze groep rond 1530-1540 kunnen worden gedateerd.⁷ De verwantschap met sommige tekeningen van Pieter Cornelisz Kunst lijkt dit te bevestigen. Zo doet de zittende dame rechtsvooraan in Het Bruiloftsmaal beslist denken aan de vrouw die met haar rug naar de toeschouwer zit, vooraan in Kunsts Spijziging van de armenuit 1531 (afb 2).⁸