Drie vrouwen knielend in gebed

Auteur: Judith Niessen

Bij zijn publicatie van de tekening als Jacob Cornelisz van Oostsanen, bracht Steinbart de drie vrouwen in verband met het rechterdeel van een schilderij met stichtersportretten van de familie Korsgen Elbertzen in Amsterdam.¹ De toeschrijving aan Jacob Cornelisz is tot nog toe onbetwist. De vrouwen sluiten namelijk goed aan bij gebedsportretten die hij schilderde in de periode tussen 1510 en 1515. De fysionomie, de kleding en de manier waarop de vrouwen zijn afgebeeld, wordt het dichtst benaderd in een klein drieluikje uit die periode dat door Jacob Cornelisz met assistentie van een ateliermedewerker werd vervaardigd (afb.). Hier zijn rechts van de Kruisiging drie vrouwelijke stichters afgebeeld met achter hen de heilige Barbara.²

Voor een graveur als Jacob Cornelisz oogt het patroon van arceringen echter wat vlak en rommelig. In combinatie met de enigszins stijve opzet van de tekening is het aannemelijk dat het hier eerder om een atelierwerk gaat. De grote werkplaats van Jacob Cornelisz produceerde een aanzienlijke hoeveelheid gestandaardiseerde drieluikjes en andere schilderijen.³ Hiervan is het al eerder genoemde drieluikje met de Kruisiging een goed voorbeeld. Vermoedelijk zijn de drie vrouwen naar een bestaand voorbeeld gekopieerd met een hulpmiddel, zoals een calqué.⁴ Niet alle contourlijnen lopen namelijk door en ook de plooival is slechts summier met de pen aangegeven. De combinatie van technieken geven de tekening een bijzonder schilderachtig uiterlijk. Dit kan erop wijzen dat de tekening mogelijk is gemaakt om het schilderen van volume en lichteffecten te oefenen.⁵ Zo is de mantel van de vrouw vooraan alleen in contour getekend. Verder is deze gemodelleerd aan de hand van grijze wassingen en wit gearceerde hooglichten.

De vrouwen zijn in ongebruikelijke positie afgebeeld. Zij knielen in gebed naar rechts, terwijl vrouwen normaal gesproken aan de linkerzijde (rechts voor ons) van bijvoorbeeld een Kruisigingsvoorstelling staan. De belangrijkste plek, rechts van Christus (links voor ons), was voorbehouden aan de mannen. Hier zijn nauwelijks uitzonderingen op bekend.⁶ Wellicht zijn de figuren in spiegelbeeld van het model gekopieerd.⁷ In hoeverre de kunstenaar met die omkering een specifiek doel voor ogen had, is onduidelijk.