Een studie voor een kariatide

Auteur: Esmé van der Krieke

Deze indrukwekkende roodkrijttekening van een vrouwelijk naakt heeft door de grootte van het blad en de subtiele lijnvoering met fijne arceringen een krachtige uitstraling. Strakke contouren en licht-donkercontrasten benadrukken bovendien op overtuigende wijze de driedimensionaliteit van haar gespierde lichaam. De sluier die het haar en het geslachtsdeel van de vrouw bedekt, is daarentegen wat stijf weergegeven. Ook de houding die de vrouw aanneemt, met de handen op de rug gehouden en het hoofd licht naar voren gebogen, doet wat krampachtig aan.

Verzamelaar Domela Nieuwenhuis schonk het blad in 1923 aan het museum en beschreef het in zijn inventaris als een naaktstudie van de Florentijnse kunstenaar Andrea del Sarto (1486-1530) bestemd voor of getekend naar een kariatide, een vrouwenbeeld dat als zuil dienstdoet.^[1] Dergelijke kariatiden, die hun oorsprong in de klassieke oudheid vinden, bestaan vaak alleen uit de torso en het hoofd van een vrouw. In de renaissance bloeiden deze dragende vrouwenfiguren weer op, niet alleen in de architectuur, ook als decoratief element in fresco’s, schilderijen, tekeningen en prenten.^[2] Het robuuste postuur van de vrouw en de benen die in de tekening naar beneden toe versmelten doen inderdaad vermoeden dat het hier om een kariatide, of een vergelijkbare architecturale sculptuur gaat. Martin Clayton (Royal Collection, Windsor) kwam, onafhankelijk van Domela Nieuwenhuis, tot dezelfde conclusie.^[3] Ook suggereerde hij dat de naturalistische delen in de tekening, zoals de torso, armen en het hoofd, op een levend model werden gebaseerd, terwijl de stijfjes afgebeelde draperie en de benen vanuit de verbeelding van de kunstenaar werden getekend.

Hoewel een doorslaggevende toeschrijving van het blad aan een specifieke kunstenaar moeilijk te geven valt, gaat het hier wel om een gedurfde en volleerde tekening, waarschijnlijk van een bedreven kunstenaar die in de jaren 1530 of 1540 in de omgeving van Florence werkte.^[4] In die periode werkte Michelangelo (1475-1564) zijn tekeningen in een zachte stijl uit, en had bovendien een voorkeur voor licht overdreven gespierde figuren, wat in tekeningen in New York en Londen naar voren komt.^[5] Die stijl had grote invloed op andere kunstenaars, met name op Baccio Bandinelli (1493-1560) en Francesco Salviati (1510-1563).^[6] Daarom plaatsen we de anonieme maker van onze tekening voorlopig ook in deze omgeving.